MONETA JAN, kaznodzieja polski
| < Poprzednie | Następne > |
JAN MONETA (21 VI 1659 Marggrabowa (Olecko) – 6 III 1735 Rębowo), kaznodzieja, tłumacz. Syn Leonarda (zm. 21 XII 1690) i Marii z domu Wieńczewskiej. Od 1673 uczył się w szkole katedralnej w Knipawie (dzielnica Królewca), w 1678 podjął studia filozoficzne i teologiczne na uniwersytecie w Królewcu. Od 1681 do 1688 kantor, konrektor i rektor w szkole luterańskiej w Wilnie, zrezygnował ze względu na stan zdrowia. Od 1689 w Toruniu wychowawca synów polskiego kaznodziei Aarona Bliwernitza, profesora miejscowego gimnazjum Samuela Schönwalda i rajcy Heinricha Czimmermanna. Od 1691 do 1696 kantor, konrektor i rektor szkoły luterańskiej w Grudziądzu. W 1689 kaznodzieja w Suszu.
W Gdańsku od 8 XII 1699 był pastorem i polskim kaznodzieją w kościele św. Ducha oraz w tamtejszym szpitalu (obok Jędrzeja Waszety był jednym z dwóch polskich kaznodziei w Gdańsku). Opracował (przy udziale Jędrzeja Waszety, lektora języka polskiego w Gimnazjum Akademickim) i wydał Kancjonał (1723), obejmujący ponad 400 pieśni, wśród których były utwory tłumaczone przez niego z języka niemieckiego. Opracował i opublikował podręcznik do nauki języka polskiego Enchiridion Polonicum oder Polnisches Handbuch (1720), kilkanaście razy wznawiany. Podręcznik zawierał między innymi zasady gramatyki, rozmówki polsko-niemieckie, przysłowia oraz słowniki niemiecko-polskiego i polsko-niemieckiego (oparte na podręczniku Jana Karola Woyny, zbiorach przysłów Andrzeja Maksymiliana Fredry i Grzegorza Knapskiego). Nie wiadomo, czy jego Enchiridion wszedł do kanonu Gimnazjum Akademickiego, miał silną konkurencję w używanych tam podręcznikach gramatyki: łacińsko-niemieckiego według Johannesa Rheniusa oraz niemieckojęzycznego podręcznika łaciny Vestibulum Jana Amosa Komeńskiego (Comeniusa), do których polskie uzupełnienia napisał Krzysztof Liebruder (Christophorus Liebruderus).
Od 1714 mieszkał w wynajmowanym domu przy Frauengasse ( ul. Mariacka). Był trzykrotnie żonaty. Po raz pierwszy w Suszu 20 X 1696 z córką tamtejszego burmistrza Elizabeth Hartmann, po raz drugi w Gdańsku, w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP), 18 I 1701 z Anną Tresin, wdową po kaznodziei przy kościele Bożego Ciała, po raz trzeci 25 II 1717 w kościele Bożego Ciała z Marią Heleną Beck (pochowana 25 IV 1737, w wieku 63 lat), wdową po gdańskim prokuratorze (oskarżycielu w Sądzie Wetowym) i właścicielu jednej z największych (prawie 9000 tomów) gdańskich prywatnych bibliotek tego czasu (rozprzedanej na aukcji w sierpniu 1709), Johannie Ernście Seylerze (zm. 1709). Syn z pierwszego małżeństwa, Johann (17 V 1698 Rosenberg (Susz) – 5 IX 1757), zapisany został w lutym 1712 do przedostatniej klasy (secundy)
Gimnazjum Akademickiego, po studiach w 1714 w Królewcu i w Wittenberdze, gdzie uzyskał doktorat, wyświęcony 17 X 1728, był pastorem Groß Zünder (Cedry Wielkie) i autorem pism teologicznych.
Zmarł nagle podczas odwiedzin chorego w Rębowie i udzielania mu komunii, po wygłoszeniu wcześniej w ciągu dnia dwóch kazań. Pochowany 22 III 1735 w kościele NMP pod płytą nagrobną nr 359.
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 292.
Faber Walther, Die polnische Sprache im Danziger Schul- und Kirchenwesen von der Reformation bis zum Weltkrieg, „Zeitschrift des Westpreußischen Gechichtsvereins“, H. 70, 1930, s. 125-126.
Imańska Iwona, Biblioteka Jana Ernesta Seilera — gdańskiego prawnika z przełomu XVII i XVIII w., „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Nauki Humanistyczno-Społeczne, z. 328, 1998, s. 421-434.
Nowak Zbigniew, Moneta Jan, w: Polski Słownik Biograficzny, 21, 1976, s. 651-652.
Nowak Zbigniew, Moneta Jan, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. III, Gdańsk 1997, s. 249-250.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 65.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 3, 350.
