NIEDERHOF EDUARD, burmistrz Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
EDUARD (Ewert) NIEDERHOF (około 1480–1485 Gdańsk – 5 I 1534 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Wnuk burmistrza Reinholda Niederhofa, syn kupca i armatora Heinricha (zm. 1499) oraz Ursuli Spadendorf. Miał 15 rodzeństwa, z którego tylko siedmioro dożyło wieku dojrzałego. Dwóch jego braci, Heinrich i Leonhard, wybrało karierę duchowną. Heinrich (około 1466 – po 1507) po studiach w Lipsku i Bolonii uzyskał kanonikat rewelski (Rewel, obecnie Tallin) oraz warmiński, przebywał w Rzymie. Leonhard od 1511 był proboszczem w gdańskim kościele św. Bartłomieja, od 1515 był kanonikiem warmińskim. Trzeci z braci, Georg (około 1470 – 1537 Gdańsk, bezpotomnie) był kupcem. Z trzech sióstr Barbara była norbertanką w klasztorze w Żukowie, Brigitta (zm. 1555 Gdańsk) poślubiła około 1500 Clausa Schultza kupca z Lubeki i urodziła dziewięcioro dzieci (jeden z jej synów, Nicolaus, został gdańskim ławnikiem), Ursula (zm. 1544, pochowana w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP)) była żoną Gerda Sparenberga i urodziła sześcioro dzieci.
Od 1514 był ławnikiem Głównego Miasta, od 1520 rajcą i w tym roku sędzią. Po interwencji króla polskiego Zygmunta I Starego, przywracającej w Gdańsku stary porządek społeczno-religijny, wybrano go w 1526 do kolegium burmistrzów. Urząd pierwszego burmistrza przyznano mu w 1529 i 1533, drugiego w 1527, 1528 i 1532, trzeciego w 1526 i 1531, czwartego w 1530 i 1534 (godności nie zdołał objąć, zmarł przed rozpoczęciem kadencji).
Jako ławnik, 11 XI 1517, wziął udział w komisji powołanej do oszacowania wartości budynków w mieście. Na podstawie tych szacunków zebrano następnie podatek od nieruchomości, tzw. szos (na terenie samego tylko Głównego Miasta z przedmieściami wynoszący 6482 grzywny). W lipcu 1521, już jako rajca, wziął udział u boku burmistrza Eberharda Ferbera w zjeździe stanów pruskich w Grudziądzu. Podczas obrad tego gremium przedstawiciele Gdańska informowali o wydarzeniach w buntującej się przeciwko duńskiej władzy Szwecji i wynikających stąd trudnościach w żegludze przez cieśniny sundzkie. Podobnie jak Eberhard Ferber był w imieniu Polski sygnatariuszem przygotowanego podczas tego zjazdu aktu rozejmowego (1 VIII 1521) w wojnie między Polską a zakonem krzyżackim.
Podczas walk społeczno-religijnych w Gdańsku w latach 1522–1526 zajmował stanowisko niejednoznaczne. Ze względu na bliskie związki z Kościołem katolickim z pewnością nie należał do popleczników luteranizmu. W Radzie Miejskiej nie zaliczał się jednak również do zwolenników Eberharda Ferbera, tworząc grupę patrycjuszy – kupców skłonnych do współpracy z buntującym się pospólstwem. Po wyjeździe Eberharda Ferbera z Gdańska (listopad 1522) wybrano go do składu delegacji, która między grudniem 1522 a kwietniem 1523, pod przewodnictwem burmistrza Matthiasa Langego, przebywała na dworze króla Zygmunta I Starego, dla wyjaśnienia przyczyn niepokojów w mieście i powstrzymania monarchy od interwencji. Gdy w wyniku rozruchów 22–23 I 1525 rozwiązano Radę Miejską Gdańska i zarządzono nowe wybory (26 I 1525), znalazł się w jej nowym, „buntowniczym” składzie. W okresie następnych kilkunastu miesięcy (styczeń 1525 – kwiecień 1526), nie angażując się jednak w utrwalanie ustrojowych przemian, zwłaszcza zaś w likwidację katolickich struktur parafialnych i zakonnych, poparł niejawną współpracę głównego ówczesnego burmistrza Philipa Bischofa z królewskim dworem, mającą na celu restytucję starego, patrycjuszowskiego porządku.
Po zbrojnym przybyciu w kwietniu 1526 do Gdańska króla Zygmunta I Starego, 18 czerwca wybrano go do kolegium burmistrzów. Wybrano go ponadto jednym z prowizorów, świeckich opiekunów majątku brygidek gdańskich (22 VII 1526). Wypełniając tę funkcję, między innymi w 1531 pośredniczył między brygidkami gdańskimi a Radą Miejską Elbląga w sporze o majątek po opuszczonym przez mniszki elbląskim klasztorze tego zakonu. Negocjacje doprowadziły do podpisania przez obie strony kompromisowej ugody i podziału pozostawionych przez elbląskie brygidki dóbr ziemskich. Wraz z Phillipem Angermündem z ramienia Rady Miejskiej był też opiekunem klasztoru dominikanów.
Angażował się w działalność gospodarczą. Był między innymi pełnomocnikiem kupca z Amsterdamu, Franza Henricsona (29 XII 1532) przed sądem gdańskim w sporze o nałożone opłaty. 20 X 1533 Gdańsk zażądał od hanzeatyckiego kantoru w Londynie zwrotu kosztów, jakie rodzina Niederhof poniosła tamże z powodu prowadzenia miejskich interesów. Był właścicielem kamienicy przy Langer Markt 43 (Długi Targ), od 1709 tzw. Domu Ławników. Z nieznanych powodów w 1520 król Zygmunt I Stary nadał trzymane dotychczas (od czasów dziadka Reinholda) dzierżawy w Przyjaźni i Niestępowie szlachcicowi Janowi Czerniowskiemu (spod Warcza), jednak w 1526, za wierność i współpracę, potwierdził mu dalsze posiadanie tych włości, podobnie jak i Dworu Sądowego w Sulminie (Rychtowo, obecnie część Niestępowa) z młynem i karczmą. Toczył następnie przed sądem królewskim spory graniczne ze szlachecką rodziną Jackowskich o granice między Sulminem a Dworem Sądowym.
Był dwukrotnie żonaty. O pierwszej, zmarłej przed 1514 żonie brak informacji. 21 II 1522 poślubił Catharinę (1495 Gdańsk – 9 II 1529, na „potnicę” - zapewne grypę), córkę bogatego kupca Berenta von Rhesen (jego portret w Amsterdamie namalował Albrecht Dürer). Z drugiego małżeństwa miał sześcioro dzieci, pięcioro dożyło wieku dojrzałego, w wieku młodzieńczym zmarli synowie Eduard (ur. 1525), w 1542 studiujący na protestanckim już wówczas uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą i Georg (ur. 1527). Najstarszy syn Heinrich był ławnikiem, rajcą i burgrabią królewskim w Gdańsku. Najstarsza córka, Catharina (28 VIII 1523 – 30 VIII 1577), poślubiła w 1547 rajcę i burgrabiego królewskiego Johanna Schachmanna i doczekała się dziewięciorga dzieci. Najmłodsza córka, Barbara (23 V 1528 – 12 IX 1592) była również od 1547 żoną rajcy i łowczego królewskiego Albrechta Giese i matką jedenaściorga dzieci.
Bibliografia:
Źródła:
Archiwum Państwowe Gdańsk 300,D/20,426b.
Bernt Stegmann’s Chronik vom Aufruhr 1525, w: Scriptores Rerum Prussicarum, Bd. 5, Lepzig 1874.
Christoph Beyers des altern Danziger-Chronik, w: Scriptores Rerum Prussicarum, Bd. 5; Danziger Inventar 1531-1591, Leipzig 1913.
Regesta historio-diplomatica Ordinis S. M. Theutonicorum 1198-1525, Goettingen 1973.
Literatura:
Foltz Max, Geschichte des Danziger Stadthaushalts, Danzig 1912.
Kamińska Stefania, Klasztory brygidek w Gdańsku, Elblągu i Lublinie. Założenie i uposażenie, Gdańsk 1970.
Lorkiewicz A., Bunt gdański 1525 r. Przyczynek do historii reformacji w Polsce, Lwów 1881.
Simson Paul, Geschichte der Stadt Danzig, Bd. 2, Danzig 1918.
Strebitzki Johanne, Der grosse Aufruhr zu Danzig im Jahre 1525, Altpreussische Monatschrift, Bd. 14, 1877.
Zdrenka Joachim, Niederhof Heinrich (1524-1586), w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement I, Gdańsk 1998.
