STRZYŻA

Z Encyklopedia Gdańska
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

< Poprzednie Następne >
Dzielnica Strzyża na tle administracyjnego podziału miasta Gdańska
Przebieg granicy dzielnicy Strzyża według statutu dzielnicy z 2014
Błąd przy generowaniu miniatury Chyba brakuje pliku /home/fundacjagdansk/domains/fundacjagdanska.hostingsdc.pl/public_html/images/8/8e/1_Strzyża,_połowa_XVIII_wieku.jpg
Strzyża w połowie XVIII wieku: zabudowa skoncentrowana wzdłuż potoku, obecnie ul. Słowackiego, na pierwszym planie późniejsza ul. Partyzantów, z prawej okolice późniejszej ul. Obywatelskiej, Matthaeus Deisch
Arthur Bendrat, Dwór II w Strzyży, 1882
Rekonstrukcja rozplanowania zespołu Dworu II w Strzyży

STRZYŻA, jedna z dzielnic Gdańska ( administracyjny podział). Wedle statutu dzielnicy z 2014 jej granica biegnie od torów kolejowych przy wiadukcie przystanku Szybkiej Kolei Miejskiej Gdańsk–Zaspa, wzdłuż torów do al. Grunwaldzkiej przy nr 244, dalej w kierunku zachodnim do al. Wojska Polskiego. Stąd biegnie w kierunku południowym do ul. Polanki (bez tej ulicy) wzdłuż ul. Gomółki i ul. Arciszewskiego, dalej ul. Kolberga do ul. Hubala i ul. Szymanowskiego do al. Grunwaldzkiej. Następnie al. Grunwaldzką i wzdłuż ul. Braci Lewoniewskich (bez tej ulicy) do torów kolejowych na wysokości rozpoczynającego opis wiaduktu.

Pierwotnie wieś z zabudową wzdłuż potoku Strzyża (przy obecnej ul. Słowackiego) na odcinku od obecnej al. Grunwaldzkiej i ul. Chrzanowskiego, przy głównej drodze z Gdańska do Oliwy, przed wybudowaniem w 1823 drogi, obecnego odcinka al. Grunwaldzkiej, od ul. Słowackiego do ul. Opata Rybińskiego w Oliwie. Część przy obecnej ul. Staszica i Kołłątaja, gdzie już w 1342 notowano istnienie mostu nad potokiem, nazwanego Strzyżą Dolną (Leegstrieß), okolice obecnego skrzyżowania ul. Słowackiego i Chrzanowskiego nazywano Strzyżą Górną (Hochstrieß). Należące do mieszkańców wsi pola uprawne zlokalizowane były w kierunku północnym do obecnej ul. Polanki.

Wieś założona przez cystersów z klasztoru w Oliwie ( opactwo cystersów oliwskich), wzmiankowana od 1342. W 1543 sołtysem był tu Cissow. W 1555 opat oliwski Lambert Schlieff zapisał na wieczne czasy Lazaretowi przy Bramie Oliwskiej ( Szpital Miejski) drewno opałowe z lasów leżących między Strzyżą a siedzibą klasztoru oraz rocznie pięć fur siana, które mieszkańcy wsi mieli dostarczać własnymi wozami. W 1570 Strzyża należała do parafii kościoła św. Jakuba w Oliwie, obejmowała około 638 ha, trzy ogrody i karczmę (m.in. w 1612 karczmarz kupił za 1000 florenów dla klasztoru oliwskiego srebra wyprzedawane po wyprawie moskiewskiej, za co pozwolono mu warzyć piwo i sprzedawać w karczmie). Wieś rozwijała się, wykorzystując pracujące nad potokiem zakłady przemysłowe, oddawane przez cystersów w dzierżawę i tworzące zespoły przemysłowo–rezydencjonalne zwane dworami, numerowanymi w dół potoku Strzyża. W 1552 istniała tu tzw. fabryka strzyska (Fabrica Striessensis), zapewne kuźnica miedzi, należąca m.in. do gdańskich rodzin Schachmannów, Brandesów i Kerschensteinów. W 1622 malarz Herman Han kupił lub otrzymał od cystersów oliwskich (u których pracował) Dwór I, przy skrzyżowaniu obecnych ulic Słowackiego, Chrzanowskiego i Partyzantów.

Franz Rottenburg według rysunku Daniela Chodowieckiego, 1773
Ogród Franza Rottenburga w Strzyży na rysunku Daniela Chodowieckigo, 1773
ul. Karłowicza, 1924

Wieś niszczona w czasie wojen w latach 1577, 1656 i 1734. W 1770 było w niej dziewięć dworów. Właścicielami Dworu I były między innymi rodziny szlacheckie Przebendowskich i Sułkowskich, VII Dwór należał m.in. do Schachmannów, VIII Dwór między innymi do Uphagenów (produkowano tu potaż), IX Dwór między innymi do rodzin szlacheckich Grudzińskich i Wejherów. Dwór II (obecnie okolice al. Żołnierzy Wyklętych, ul. Partyzantów i ul. Obywatelskiej), wziął w dzierżawę od cystersów w 1610 Nicolaus Friedland, w 1645 właścicielem był Christian Kerschenstein. W 1761 przejął dwór (wraz z zabudowaniami i dwoma łanami ziemi uprawnej) gdański kupiec Franza Rottenburg (zm. 9 III 1799). Za jego czasów założono niewielki ogród, uchodzący za jeden ze wspanialszych. Opisał go Daniel Chodowiecki, podając, że pośrodku parku znajdowała się fontanna z ustawionymi dookoła trzema kamiennymi rzeźbami przedstawiającymi porwanie Aretuzy, autorstwa działającego w Gdańsku rzeźbiarza Johanna Heinricha Meissnera. Dwór II po Franzie Rottenburgu kupił na licytacji 22 V 1800 Paul Schnaase (ojciec Paula Heinrich Schnaase), ale natychmiast odkupił go syn zmarłego, kupiec Paul Julius Rottenburg. Po zniszczeniu posiadłości w okresie napoleońskim i bankructwie Paula Juliusa (zm. 8 XII 1817), ponownie wystawiono dwór w 1816 na licytację. Nabywcą był Anton Franz Matthy, syn Johanna Magdaleny z domu Rottenburg (siostry Paula Juliusa) i Antona Ignaca de Matthy. Od 7 IX 1818 nowym właścicielem był Carl Gottlieb Hartmann, królewski radca rządowy. W połowie XIX wieku właścicielką dworu była Christine Louise z domu Heyden, wdowa po kapitanie statku Richardzie Jacobie Domansky, matka Carla Wilhelma Domanskiego i pastora Waltera, babka malarza Arthura Bendrata, który tu się wychowywał. Wraz z wytyczeniem w 1885 ul. Obywatelskiej, łączącą (obecnie) al. Żołnierzy Wyklętych i ul. Partyzantów, dwór rozebrano.

W 1709 w Strzyży Dolnej założono cmentarz katolicki (obecnie skrzyżowanie al. Grunwaldzkiej i ul. Kościuszki; cmentarze we Wrzeszczu. Strzyża). Po zniszczeniach w czasie wojen napoleońskich, 17 III 1814 Strzyżę Dolną włączono w granice administracyjne miasta Gdańska jako część dzielnicy Wrzeszcz. W latach 1891–1893 między obecnymi ulicami Kościuszki a Miedzianą powstały magazyny zaopatrzeniowe dla koszar we Wrzeszczu (przy obecnej ul. Słowackiego), w 1897–1906 powstała tu jedna z kolonii domów robotniczych Fundacji Abegga. W 1864 w Strzyży Górnej znajdowało się 60 zabudowań, w tym 28 domów mieszkalnych i sześć przemysłowych, mieszkało tu 436 osób. W 1894 wybudowano przy obecnej ul. Szymanowskiego koszary dla batalionu saperów oraz magazyn ich sprzętu pontonowego przy obecnej al. Grunwaldzkiej (obecnie teren klubu studentów Żak).

Sąsiedztwo z rozwijającym się Gdańskiem spowodowało, że w Strzyży Górnej przybywało mieszkańców pracujących w gdańskich zakładach (w 1902 – aż 2565 osób). Władze Gdańska uważały, że mieszkańcy korzystają z miejskich usług i pożytków bez zasilania kasy miasta podatkami, w 1898 doprowadziły do włączenia w granice miasta (dzielnicy Wrzeszcz) części Strzyży Górnej, a 1 IV 1902 – pozostałej części. Z tą chwilą zanikła samodzielność Strzyży, na jej byłe tereny rozciągnięto nazwę dzielnicy Wrzeszcz. Po rozparcelowaniu gruntów w początku XX wieku, wytyczono ulice przy obiektach koszarowych, nadając im związane z huzarami nazwy. W części należącej obecnie do Wrzeszcza były to: Hennersdorfer Weg (ul. Małachowskiego) – na pamiątkę udziału huzarów pruskich w zwycięskiej bitwie z 1745 pod obecnymi Jędrzychowicami koło Zgorzelca w wojnie prusko-austriackiej; Heilsberger Weg (ul. Dekerta) – na pamiątkę udziału huzarów pruskich w bitwie pod Lidzbarkiem Warmińskim w 1807; Coselweg (ul. Staszica) – od nazwiska dowódcy huzarów z okresu walk z Napoleonem majora Dietricha C.G. von Cosel; Prittwitzweg (ul. Kołłątaja) – od nazwiska gen.-mjr. Siegmunda Moritza von Prittwitz, dowodzącego huzarami w okresie wojen napoleońskich; Lossowweg (ul. Obywatelska) – również od nazwiska dowodzącego tą formacją (w wypadku ulic w obecnej Strzyży zob. tabelę poniżej).

Istniejącą obecnie zabudowę ulic Szymanowskiego, Karłowicza, Żeleńskiego, Chopina, Wojska Polskiego i innych wznoszono od lat 20. XX wieku. Od końca lat 20. XX wieku budownictwo rozwijało się w części północnej, głównie przy Friedrichallee (ul. Wojska Polskiego) i Kronprinzenallee (ul. Wita Stwosza).

W 1929 utworzono nową parafię ewangelicką z kościołem św. Pawła (Pauluskirche, kino Znicz). W okresie II wojny światowej w rejonie obecnych ulic Arciszewskiego i Gomółki zamierzano wybudować duży kompleks placówki edukacyjnej Wehrmachtu (Heeres-Kriegsschule). Od 1946 działa w Strzyży Zgromadzenie Zmartwychwstania Pana Naszego Jezusa Chrystusa ( Zmartwychwstańcy). W 1954 oddano do użytku budynek szkolny przy ul. Nowotki 8 (obecnie ul. Wilka-Krzyżanowskiego; zob. osiedle Wojska Polskiego). 12 VII 1958 wmurowano kamień węgielny pod budowę Osiedla Nauczycielskiego przy ul. Wojska Polskiego (według projektu Haliny Witanis: 4 bloki, 132 mieszkania).

Na obszarze Strzyży Dolnej (przy ul. Grunwaldzkiej 195/197) od listopada 2001 mieści się (przeniesiony z ul. Wały Jagiellońskie) Klub Żak. Ponownie administracyjnie wyodrębniono Strzyżę w 1992, w okrojonych granicach, innych niż Strzyża historyczna (zwłaszcza w części południowej, przez odsunięcie od dającego jej nazwę potoku Strzyża).

17 IV 1995 o godzinie 5.50 w jedenastokondygnacyjnym wieżowcu przy ul. Wojska Polskiego 39 (zbudowanym w 1972, 77 mieszkań) doszło do wybuchu gazu, zapadły się trzy dolne kondygnacje, zginęły 22 osoby, 12 osób zostało rannych; grożący zawaleniem budynek wysadzono 18 kwietnia tegoż roku. 18 IV 2005 na odbudowanym (1997) budynku odsłonięto tablicę pamiątkową. RED

Ulice Strzyży
Ulica Nazwa historyczna Informacje o nazwie współczesnej Uwagi
Krzysztofa Arciszewskiego od 10 X 1973 upamiętnia generała artylerii wojsk holenderskich i polskich, który zginął pod Gdańskiem (1592–1656)
Fryderyka Chopina Winterfeldweg obecna nazwa od 1945 upamiętnia kompozytora i pianistę (1810–1849)
Bernarda Chrzanowskiego Hubertusburger Allee,
w 1936 włączona w obręb Pelonken Weg
obecna nazwa od 1945 od nr. 15 do końca,
upamiętnia działacza społecznego, kuratora szkolnego, inspiratora powieści Wiatr od morza Stefana Żeromskiego (1861–1944)
Grzegorza Fitelberga od 6 XI 1953 upamiętnia dyrygenta, kompozytora i skrzypka (1879–1953)
skwer prof. Pawła Gałuszki od 25 III 2010 upamiętnia lekarza psychiatrę, specjalistę w zakresie medycyny paliatywnej, pracownika Akademii Medycznej w Gdańsku (zm. 1996)
Michała Glinki od 6 XI 1953 upamiętnia rosyjskiego kompozytora polskiego pochodzenia (1804–1857)
Mikołaja Gomółki Schlüterweg,
na pamiątkę gdańskiego rzeźbiarza Andreasa Schlütera
obecna nazwa od 1945 upamiętnia renesansowego kompozytora i instrumentalistę (około 1535– około 1609)
al. Grunwaldzka od nr. 203 do nr. 244
mjr. Hubala Obberghenweg,
na pamiątkę Antoniego van Obberghena,
od 1945 Wincentego Witosa, działacza ludowego i premiera II RP (1874–1945), od 16 X 1953 Małgorzaty Fornalskiej, działaczki komunistycznej (1902–1944)
obecna nazwa od 25 IX 1990 upamiętnia mjr Henryka Dobrzańskiego, pierwszego polskiego partyzanta podczas II wojny światowej (1897–1940)
Mieczysława Karłowicza Torgauer Weg,
na pamiątkę bitwy pod Torgau 3 XI 1760 podczas trzeciej wojny Prus z Austrią o Śląsk
obecna nazwa od 1945 upamiętnia kompozytora i dyrygenta (1876–1909)
Jana Kiepury od 30 VI 1976 upamiętnia śpiewaka i aktora (1902–1966)
Stefana Kisielewskiego Zorndorfer Weg,
na pamiątkę bitwy na Śląsku pod Zorndorf (Sarbinowem) 25 VIII 1758 między Prusami a Rosją,
od 1945 Ignacego Paderewskiego, kompozytora i pianisty, działacza niepodległościowego, premiera II RP (1860–1941),
od 16 X 1953 Bronisława Wesołowskiego, działacza komunistycznego (1870–1919)
obecna nazwa od 16 II 1993 upamiętnia prozaika, publicystę i krytyka (1911–1991)
Kmieca Strackwitzweg,
na pamiątkę Hansa Strakowskiego
obecna nazwa od 1945
Oskara Kolberga Kramerweg obecna nazwa od 1945 upamiętnia etnografa, folklorystę i kompozytora (1814–1890)
Samuela Lindego od 10 X 1973 upamiętnia polskiego językoznawcę, tłumacza i bibliografa, autora Słownika języka polskiego (1771–1847)
Karola Lipińskiego od 3 X 1972 upamiętnia kompozytora, skrzypka i pedagoga (1790–1861)
Ludowa Blockweg,
na pamiątkę rodziny Blocków
obecna nazwa od 1945
Stanisława Moniuszki Zietenweg,
na pamiątkę Hansa Joachima von Zietena, generała, dowódcy huzarów (1699–1786)
upamiętnia kompozytora i dyrygenta, autora Halki i Strasznego dworu (1819–1872)
Feliksa Nowowiejskiego Seydlitzweg,
na pamiątkę pruskiego generała Friedricha Wilhelma von Seydlitz (1721–1773),
1945–1947 ul. Roty
upamiętnia kompozytora, dyrygenta i pedagoga (1877–1946)
pl. gen. Stanisława Maczka Friedrichs-Platz obecna nazwa od 4 X 1989 upamiętnia generała WP, honorowego obywatela Holandii, kawalera Orderu Orła Białego (1892–1994)
Ogrodowa Alfredstraße polska nazwa od 1945, zanikła w latach 1963-1965, łączyła obecną ul. Wita Stwosza z obecną al. Grunwaldzką wzdłuż nasypu kolejowego, obecnie nazwa ulicy w Brętowie
pl. marsz. Józefa Piłsudskiego od 19 XII 1988
Rolna Ranischweg obecna nazwa od 1945
Ludomira Różyckiego od 14 VII 1978 upamiętnia kompozytora, przedstawiciela Młodej Polski w muzyce (1883–1953)
skwer Krzysztofa Kolbergera od 23 IV2012
Bernarda Sychty Mollwitzweg,
na pamiątkę bitwy pod Mollwitz (Malujowicami) w Opolskiem 10 IV 1741 między Prusami a Austrią,
od 1945 Śmiała,
od 7 III 1954 Zygmunta Modzelewskiego, ekonomisty i ministra spraw zagranicznych (1900–1954)
obecna nazwa od 19 XII 1990
Tadeusza Sygietyńskiego od 30 VI 1976 upamiętnia kompozytora i dyrygenta, założyciela Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca „Mazowsze” (1896–1955)
Karola Szymanowskiego do 1937 An der Kurve Hohenfriedbergerweg,
na pamiątkę zwycięskiej bitwy pod Hohenfriedberg (Dobromierz pod Świdnicą) 4 VI 1754 między Prusami a Austrią, w której uczestniczyli huzarzy ( koszary)
obecna nazwa od 1945 upamiętnia kompozytora, pianistę i pisarza (1882–1937)
Wita Stwosza Kronprinzallee,
w 1945 al. Sprzymierzonych
obecna nazwa od 6 XI 1953 nr 75, 77, 81 i od nr. 108 do nr. 112, parzyste,
upamiętnia pracującego w Polsce rzeźbiarza, malarza i grafika z Norymbergii, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli gotyku w rzeźbie (około 1448 – 1533)
płk. Aleksandra Wilka-Krzyżanowskiego Lignitzweg,
na pamiątkę bitwy pod Legnicą 15 VIII 1760 między Prusami a Austrią, w której uczestniczyli huzarzy ( koszary),
po 1945 Macieja Rataja, działacza ludowego, marszałka Sejmu RP (1884–1940), od 20 III 1953 Marcelego Nowotki, działacza komunistycznego (1883–1942)
obecna nazwa od 25 IX 1990 upamiętnia pułkownika WP, komendanta Okręgu Wileńskiego AK (1895–1951)
al. Wojska Polskiego Friedrich-Allee obecna nazwa od 1945
Ludwika Zamenhofa Rossbachweg,
na pamiątkę zwycięskiej bitwy wojsk pruskich pod Rossbach 5 XI 1757 z wojskami Rzeszy i Francji,
1945–1959 Potokowa,
w 1959 Wojciecha z Brudzewa, na pamiątkę astronoma, matematyka i dyplomaty (około 1446 – 1495)
obecna nazwa od 20 V 1960 upamiętnia lekarza okulistę, inicjatora opracowania języka esperanto (1859–1917),
do 20 V 1960 nazwę tę nosiła obecna ul. Królikarnia na Dolnym Mieście
Żeglarska Leuthenweg,
na pamiątkę zwycięskiej bitwy wojsk pruskich z Austrią 5 XII 1757 na Śląsku, pod obecną Lutynią
obecna nazwa od 1945
Władysława Żeleńskiego Kesseldorfweg,
na pamiątkę zwycięskiej bitwy wojsk pruskich z Austrią 15 XII 1745
obecna nazwa od 1945 upamiętnia kompozytora, pianistę i organizatora życia muzycznego (1837–1921)
Liczba ludności dzielnicy Strzyża
Rok Liczba ludności
2010 5821
2011 5769
2012 5714
2013 5622
2014 5550
2015 5507
2016 5420
2018 5361
RED
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania
Partner Główny



Wydawca Encyklopedii Gdańska i Gedanopedii


Partner technologiczny Gedanopedii