BARTSCH DEMUTH GERHARD von der, ławnik
| < Poprzednie | Następne > |
GERHARD BARTSCH von der DEMUTH (4 VIII 1614 – 15 VII 1660 Gdańsk), ławnik. Pochodził z rodziny rycerskiej, osiadłej w czasach krzyżackich we wsi Demity (między Braniewem i Pieniężnem), której późniejsi przedstawiciele objęli godności rajców w Braniewie. Jego pradziadek Peter, wraz z bratem Johannem, 18 IV w 1550 uzyskał potwierdzenie (odnowienie) szlachectwa (już polskiego), pieczętując się herbem z wyobrażeniem w złotym polu czerwonej wiewiórki, przeniósł się do Gdańska, zajmował się handlem morskim, był też w 1571 witrykiem kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP), zmarł w wieku 87 lat i pochowany został tamże w nabytym w 1588 grobie nr 162.
Wnuk Michaela (1535 – 14 XI 1601 Gdańsk), w 1585 przełożonego jednego z gdańskich szpitali, od 1589 ławnika, po raz drugi żonatego od 26 II 1582 z Anną, córką burgrabiego królewskiego w Gdańsku Heinricha Niederhofa. Po śmierci teścia przejął trzymane przez niego królewszczyzny w podgdańskich wsiach Przyjaźń i Niestępowo. Majątek powiększył o kolejną królewszczyznę, Sulmin z Rychtowem (Richtehof – Dwór Sądowy, obecnie część Niestępowa), o co później on i jego potomkowie toczyli długoletnie spory z okoliczną pomorską szlachtą (m.in. w 1608 pomiaru spornych gruntów dokonał profesor gdańskiego Gimnazjum Akademickiego Peter Krüger). Zmarł trapiony pod koniec życia apopleksja i obłędem, pochowany został w grobie ojca.
Syn Nathanela (1 XI 1586 – 20 II 1647), jedynego potomka Michaela, który dożył pełnoletności, oraz poślubionej mu 29 IX 1613 jego pierwszej żony Barbary (12 XI 1586 – pochowana 12 VIII 1614), córki burmistrza Gerarda Brandesa, zmarłej w połogu przy jego narodzinach. Poprzez drugie małżeństwo ojca, zawarte w Gdańsku 7 IV 1616 z Hedwigą (1592 – pochowana 28 II 1674), córką kupca i armatora Gabriela Schumanna (1551–1601), miał 11 przyrodniego rodzeństwa (z którego pięcioro zmarło w dzieciństwie)
w tym Eufrozynę (1630–1681), żonę Carla, syna burmistrza Arnold von Holtena, Eduarda (27 VI 1618 – 1680), w 1635 ucznia Gimnazjum Akademickiego w Toruniu, w październiku 1639, z kolejnym bratem Henrichem (17 X 1624 – 25 V 1679) oraz przedstawicielami szlachty pomorskiej: Franciszka Weihera i Rembolda Krokowskiego, studiujacego w Orleanie, w czerwcu 1641 w Sienie, właściciela wsi Przyjaźń.
W 1634, wraz z Albertem Rosenbergiem (1612–1660), odwiedził Niderlany, w 1635 – wraz z braćmi ciotecznymi Grehardem i Dethardem Brandesami (wnukami burmistrza Gerharda) studiował na uniwersytecie w Orleanie i od stycznia 1637 kilka miesięcy we włoskiej Sienie. Po powrocie, w podziale rodzinnych majątków przypadły mu wsie Przyjaźń i Rychtowo. Od 1654 był ławnikiem w Gdańsku. Pochowany w kościele NMP, w grobie nr 274.
Był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy w styczniu (7 lub 18) 1652 w kościele NMP ożenił się z Kordulą (zm. 16 XI 1655), córką burmistrza Adriana von der Linde, wdową po Danielu Friedrichsie (zm. 12 IX 1650), którą żegnał wierszem żałobnym (Klag und Trost des Gerhard Bartsch über den Tod seiner Ehefrau Cordula von der Linde / Lament i pocieszenie Gerharda Bartscha po śmierci jego żony Corduli von der Linde) rektor szkoły św. Piotra i Pawła Johann Georg Moeresius. Po raz drugi ożenił się w maju (11 lub 29) 1659 z Adelgundą (11 VIII 1622 – 22 II 1692), córką rajcy Johanna Ferbera, wdową po Constantinie Giese (1605–1657). Pochowany został w kościele NMP. Żałobnymi wierszami żegnali go w dniu pochówku 19 VII 1660 Peter Voget oraz kantor Gimnazjum Akademickiego i kościoła św. Trójcy Michael Conovius.
Z pierwszego małżeństwa ojciec Catheriny Corduli (ur. 11 V 1654), od ślubu w kościele NMP 28 X 1670 żony Lorentza von Krokow. Z drugiego małżeństwa na świat przyszedł syn Johann Gerhard (8 IX 1660 Gdańsk – 14 VI 1698 Gdańsk), pogrobowiec (urodzony w około dwa miesiące po śmierci ojca). Jako nieletni, wraz z matką-wdową pzostawał pod opieką stryja Henricha Bartscha (1624–1675), dzierżawcy Warcza, ktory w ich imieniu toczył dalsze spory o Rychtowo. W sierpniu 1674 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, naukę kończył w czerwcu 1679 dysputą pod kierunkiem Samuela Schelwiga, gratulowali mu m.in. późniejszy burmistrz Johann Ernst von der Linde i koledzy z gimnazjalnej ławy: późniejszy burgrabia królewski w Gdańsku Johann Nathanael Ferber, Nathanael Ernst, syn burmistrza Johanna Ernsta Schmiedena, Friedrich Daniel, syn profesora Johanna Petera Titiusa, Ernst, syn burgrabiego Johanna Schwartzwalda, Johann Gabriel Schmiedt. Rok wcześniej, w 1678, po uzyskaniu pełnoletności, zawarł z matką układ, na mocy którego podarowal jej cześć Niestępowa, a część sprzedał. W 1679 toczył spory o Rychtowo z kasztelanem brzezińskim Janem Olszowskim, któremu król nadał ową królewszczyznę, na mocy zawartej ugody wykupił prawa kasztelana. 13 VI 1681 immatrykulował się na uniwersytecie w Strasburgu. Po powrocie do Gdańska, w lutym/marcu 1687 wystarał się o potwierdzenie kupieckiego obywatelstwa Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). Od tego roku był członkiem Trzeciego Ordynku z Kwartału Wysokiego, od 1688 ławnikiem, od 1694 conseniorem. Od ślubu sierpnia 4 VIII 1686 w kościele NMP mąż Dorothei Christiany Benigny (chrzest 5 XII 1662), córki burmistrza Christiana Schrödera. Pochowany został przy ojcu w kościele NMP. Zaraz po urodzeniu zmarł jego syn Nathanael Gottlieb (chrzest 12 III 1696 – pochowany 9 VII 1696), linia tej rodziny wymarła na jego córce Christinie Catherinie (chrzest 12 I 1691 – 1716), od 1710 żonie podpułkownika gdańskiego garnizonu Friedricha Augusta von Zorn-Plobsheim, z którym wyjechała do Nadrenii. Ich syn, Frierdich, w 1743 należał do założycieli gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego.
Bibliografia:
Die alten Matrikeln der Universität Strassburg 1621 bis 1793, bearb. Gustav C. Knod, Bd. 2, Strassburg 1897, s. 305.
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. 6, s. 434.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 230.
Januszajtis Andrzej, Sulmin. Niezwykłe dzieje podgdańskiej wsi, Gdańsk 2009, s. 48–66.
Klemp Aleksander, Protestanci w dobrach prywatnych w Prusach Królewskich od drugiej połowy XVII do drugiej połowy XVIII wieku, Gdańsk 1994, s. 38.
Nadolski Bronisław, Wykazy młodzieży gdańskiej gdańskiej na studiach zagranicznych w XVII wieku, „Rocznik Gdański“, t. 24, 1965, s. 191.
Trelińska Barbara, Album armorum nobilium Regni Poloniae XV-XVIII saec., Lublin 2001, s. 212-213.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 33.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 18–19.
