BRAMY WOKÓŁ KOŚCIOŁA ŚW. JANA
| < Poprzednie | Następne > |
BRAMY WOKÓŁ KOŚCIOŁA ŚW. JANA. Uliczka otaczająca kościół św. Jana jest właściwie placem (terenem), na którym stoi kościół. Jej zaczątek istniał już w 1353, gdy pojawiła się nazwa platea sancti Johannis (ul. Świętojańska). Teren określano jako Johanniskirchhof (Cmentarz Świętojański), dopiero w 1925 zmieniono ją na An der Johanniskirche (Przy kościele św. Jana), w 1999 nadano mu nazwę Zaułek Zachariasza Zappio. Już w czasie budowy kościoła w XIV–XV wieku teren był otoczony ogrodzeniem, które od strony ul. Świętojańskiej i ul. Minogi wykraczało poza zasięg obecny. Postać ogrodzenia terenu zmieniała się w czasie. Na widoku sztokholmskim z około 1600 widać niski murek z wyższymi bramami. Od południa (od ul. Świętojańskiej) były trzy bramy, pozostałe dwie – od ul. Minogów i ul. Straganiarskiej – zasłoniła na tym rysunku bryła kościoła.
Kolejny widok – sztych Petera Willera z 1687 – dodaje szczegóły: murek był u góry osłonięty daszkiem z dachówek, a bramy miały urozmaicony kształt; każda była zamknięta belkowaniem i naczółkiem lub ozdobnym szczytem. Zachodnia część muru zniknęła pod niską zabudową. Jak pokazują widoki z XIX wieku, był to ciąg czterech ryglowych domków z ostatnim – najwyższym – na wprost wieży. Długi, niski budynek ryglowy, rodzaj szopy, rozciągał się między pierwszą bramą od zachodu, zwaną niegdyś „do hali pod wieżą” i drugą, przed wejściem do transeptu, dziś już nieistniejącą. Wszystkie przybudówki rozebrano prawdopodobnie w 1863. Zburzono wówczas także mur i wybudowano nowy, na obecnym miejscu, bliżej ścian kościoła. Rozebrano także wszystkie bramy od tej strony, z wyjątkiem jednej, na wprost wieży. W 1925 odbudowano bramę prowadzącą z ul. Świętojańskiej do Zaułka, po II wojnie światowej odbudowano zniszczoną w 1945 bramę na wprost wieży. W latach 2010–2011 odtworzono ogrodzenie rozebrane w XIX wieku, ma ono postać krat między ceglanymi filarami na niskiej podmurówce. Do Zaułka wokół kościoła św. Jana prowadziło w sumie sześć bram, współcześnie – pięć.
1. Brama od ul. Minogi, najstarsza zachowana, ma postać dwóch łuków arkad w ceglanym murze z XVII wieku. Wypełnia je pozornie prosta krata z przenikających się pionowych i ukośnych płaskowników, w łuku południowym (w stronę wieży) – otwierana. Belkowanie jej łuku akcentuje ceglany cokół z trójkątnym naczółkiem.
2. Zachodnia brama od ul. Świętojańskiej, na wprost wieży (główna), odbudowana w 2011 w takiej postaci, jaką mogła mieć już w 1687. Najwyższa ze wszystkich, zbudowana z cegły z wstawkami z białego kamienia. Między prostymi ceglanymi filarami znajduje się zawieszony półkolisty łuk, wyłożony kamieniem. Na belkowaniu, przekreślonym podwójnym kamiennym gzymsem, wznosi się wyładowany esowaty naczółek, zwieńczony stojącą na płaskim postumencie figurą św. Jana Chrzciciela. Jest to kopia oryginalnej rzeźby wykonanej w 1737 przez Johanna Heinricha Meissnera, odnowionej w 1914 przez rzeźbiarza Emila Fentzloffa.
3. Brama na wprost wejścia do południowego ramienia transeptu (niezachowana). W 1687 była niższa od poprzedniej, całkowicie ceglana, zamknięta łukiem koszowym. U góry miała barokowy ceglany szczyt, z wyraźnie zaznaczoną dekoracją okuciową, zaakcentowany w środku i po bokach trzema kamiennymi kulami. Z wyjściem w ścianie transeptu łączył ją ceglany przedsionek, przykryty ukośnym daszkiem z dachówek. Brama widnieje jeszcze na sztychu Johanna Carla Schultza z 1858. Brak już jej i przedsionka na tzw. planie Buhsego z lat 1863–1869.
4. Brama z ul. Świętojańskiej do Zaułka. Pierwotny kształt tej bramy ukazuje w zarysie sztych Petera Willera z 1687. Wydaje się, że była również ceglana, z niskim szczycikiem, zaakcentowanym trzema elementami kamiennymi, być może figurami. Również i ona została rozebrana w latach 60. XIX wieku. Obecny kształt, powtórzony (łącznie z kratą) za bramą nr 1, uzyskała w 1925.
5. Brama w przejściu z ul. Straganiarskiej ma postać metalowej kraty, podobnej jak w bramie nr 1. O jej pierwotnej postaci brakuje wiadomości, choć między zachowanymi kamieniczkami mogła przetrwać ostatnią wojnę. Wzór kraty jest powtórzony po bramie nr 1.
Za bramę do Zaułka można również uznać 6. przejście w murze od dziedzińca domu przy ul. Świętojańskiej 49, w którym mieszkali proboszczowie kościoła św. Jana. Jego obecna nazwa: „Dom Zachariasza Zappio” jest sprzeczna z historią. Brama ta, być może zachowana w pierwotnej postaci, nigdy nie była powszechnie dostępna.
