ENGELCKE ADRIAN, rajca
| < Poprzednie | Następne > |
ADRIAN ENGELCKE (26 VIII 1605 Gdańsk – 19 IV 1661 Gdańsk), rajca gdański, protobibliotekarz Biblioteki Rady Miejskiej. Syn kupca i kwatermistrza Kwartału Wysokiego Benjamina (pochowany 24 VIII 1627 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) w Gdańsku) oraz poślubionej około 1604 Elisabeth, córki elbląskiego kupca, od 1583 rajcy Martina Sieverta (zm. 1604/1605 Elbląg). Brat Benjamina (16 X 1610 Gdańsk – 24 IV 1680 Gdańsk), w 1625 zapisanego na uniwersytet w Królewcu (zob. Adrian II von der Linde), od 11 V 1630 studiującego w Altdorfie, od 7 XI 1641 posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), od 1654 właściciela Dworu I w Sopocie (okolice ul. Bohaterów Monte Casino i ul. Dworcowej, w jego ogrodzie Jacob Breyn prowadził badania nad storczykami), także właściciela Jankendorfu (Jankowo Żuławskie), rajcy (od 1662), scholary i burgrabiego królewskiego w Gdańsku (1667), stryj burmistrza Friedricha Gottlieba Engelckego.
Po naukach w domu, w wieku 14 lat wysłany został do Brodnicy w celu nauki języka polskiego, uczył się krótko także w Toruniu. Od lipca 1622 był uczniem Gimnazjum Akademickiego w Gdańsku, od wiosny 1624 studiował prawo i teologię w Jenie, 21 X 1625, razem z późniejszym lekarzem gdańskim Nicolausem Oelhafem, zapisał się na uniwersytet w Altdorfie. Od 1627 przebywał w Austrii i na Węgrzech. Przebywał na dworze hrabiego Hartmana von Zinzendorfa, po jego przejściu na katolicyzm przeniósł się na dwór hrabiego Wilhelma von Solms, gdzie był nauczycielem jego dzieci. W 1633 odbył podróż po Niderlandach i Anglii, we Frankfurcie nad Menem spotkał się z bratem Benjaminem, do Gdańska powrócił 16 sierpnia tego roku. Od 1639 był ławnikiem, od 1645 rajcą (gratulował mu wyboru wierszem pochodzący z Brzegu na Śląsku David Dasypodius), w 1648 był sędzią, od 1655 protobibliotekarzem, w 1660 kamlarzem. Był członkiem Kolegium Szkolnego,
w 1650 był współzałożycielem fundacji stypendialnej Aerarium pauperum studiosorum, dokonywał także lustracji stanu gdańskich szkół, za co dziękowali mu własnymi wierszami rektor szkoły mariackiej Jakob Zetzkius (1655) i rektor szkoły św. Katarzyny Christianus Crolovius (1656).
Objęcie przez niego urzędu protobibliotekarza w Bibliotece Rady Miejskiej uczcił Joachim Pastorius łacińskim wierszem De Bibliotheca Gedanensis (O Bibliotece Gdańskiej; druk 1656). Uporządkował zbiory biblioteczne i (począwszy od 1659) opracował rękopiśmienny, pierwszy profesjonalny katalog rzeczowy całości zbiorów (Catalogus universalis Bibliothecae Senatus Gedanensis in suas classes distributus/ Katalog uniwersalny Biblioteki Senatu Gdańskiego podzielony na kategorie), spełniający funcję informacyjną jeszcze w XVIII wieku. O jego zaangażowaniu w prace biblioteczne już współcześni pisali, że kazał wstawić do biblioteki dla siebie łóżko i dostarczać tam posiłki.
Ortodoksyjny luteranin. W 1651 opublikował pracę o rozwoju protestantyzmu w Gdańsku Historische Auszug von Verändrung der Religion in der Dantzig (Wyciąg historyczny z przekształceń religijnych w Gdańsku), w której podkreślał przewagę luteranizmu nad innymi religijnymi odłamami, przedstawił wyznawców innych religii zaanagażowanych w spory, scharakteryzował postawę religijną królów Zygmunta III Wazy i Władysława IV, poruszył też kwestię gdańskiej oświaty. Krytykowany za to przez zwolennika kalwinizmu, Reinholda Curicke, choć doceniał jego zasługi jako badacza przeszłości Gdańska, polemizował z nim w 1652 w pracy Erläuterung des Historisches Auszugs (Objaśnienia do wyciągu historycznego; wydanej pod pseudonimem Johannes Temporibus), dołączając do niej m.in przywileje królów polskich od 1557 do 1649, dotyczących kwestii wyznań. W pracy badawczej stał na stanowisku możliwości kontroli przez czytelnika faktów zgłaszanych przez autora, do czego powinna służyć dołączana do każdej pracy bibliografia. Zgpdnie z nowoczesnymi poglądami swoich czasów uważał za konieczne oddzielania historii Kościoła jako instytucji od teologii. Zgromadził bogatą własną bibliotekę (około 1500 pozycji, w kilku wypadkach noszących ślady nabywania już podczas studiów), którą testamentem przekazał Bibliotece Rady Miejskiej z zaznaczeniem, by jego darowizna była przechowywana oddzielnie jako "Theca Engelkeniana". Na jej dalszy rozwój przeznaczył legat składający się głównie z dochodów należącej do rodziny kaplicy św. Barbary w kościele NMP, a nabywane książki miały być oznaczone specjalnie przygotowanym ekslibrysem. Zarząd nad fundacją (działającą i w XVIII wieku) powierzył bratu Benjaminowi, oraz jego synowi, późniejszemu burmistrzowi Friedrichowi Gottliebowi.
2 V 1634 ożenił się w kościele NMP z Barbarą (17 X 1607 – 9 VII 1672), córką rajcy i burgrabiego królewskiego w Gdańsku Georga Rosenberga (1569–1642) oraz poślubionej w 1597 Anny von der Linde (1578–1652). Wiersze gratulacyjne z tej okazji ogłosili m.in. konrektor szkoły św. Jana Georg Culmann i Heinrich Spelt. Nie pozostawił męskiego potomka. Pochowany 26 IV 1661 w kościele NMP, kazanie pogrzebowe wygłosił pastor Johann Botsack, żegnany był żałobnymi utworami m.in przez Johanna Petera Titiusa czy konrektora szkoły św. Katarzyny Daniela Aschenborna, Michaela Conova, Petera Vogeta.
W 1673 jego zaginiony obecnie portret trafił do zbiorów Biblioteki Rady Miejskiej, przechowywano też w niej jego inny portret, rytowany przez Jeremiasza Falcka.
Bibliografia:
Die Matrikel der Universität Altdorf, hrsg. Elias von Steinmeyer, Würzburg 1912, s. 192, 214.
Die Matrikel der Universität Jena, Bd. 1 (1548–1652, index), bearb. Georg Mentz, Weimar 1944, s. 91 (Die handschriftlichen zs. thulb.uni-jena.de, s. 56).
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t, VI, s. 345.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 113.
Chlewicka Aldona, Zmiany w strukturze XVII/XVIII-wiecznego księgozbioru gdańskich patrycjuszy Engelcków a problem laicyzacji – na przykładzie dzieł z zakresu literatury polemicznej, w: Laicyzacja i sekularyzacja społeczeństwa nowożytnego (XVI–XVIII w.), red. Jan Wiśniewski, Olsztyn 2008, s. 129–141.
Nadolski Bronisław, Wyjazdy młodzieży gdańskiej na studia zagraniczne w XVII wieku, „Rocznik Gdański”, t. 24, 1965, s. 187-188.
Ogonowska Ewa, Engelke Adrian, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1992, s. 389.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342-1792 i 1807-1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 74-75, 261.
