KÖHNE-JASKI PAUL, kupiec
| < Poprzednie | Następne > |
PAUL KÖHNE-JASKI (Jaschke; około 1492 Kolibki (obecnie osiedle w Gdyni) – 9 VII 1564 Gdańsk), kupiec wyznania kalwińskiego, właściciel firmy handlu bursztynem. Syn zapewne przybyłego na Pomorze kupca węgierskiego Jana oraz poślubionej przez niego w 1490 Barbary z domu Nissinska. Analfabeta. W Gdańsku od 1519, pracował jako rzemieślnik przy obróbce bursztynu, po 1525 zajmował się wyłącznie jego skupem i sprzedażą.
W styczniu 1525, po kryzysie w mieście i usunięciu dotychczasowej gdańskiej Rady Miejskiej (zob. Eberhard Ferber, reformacja), był jednym z trzech wybranych przez cechy członków gdańskiego poselstwa, mającego na dworze króla polskiego Zygmunta I Starego bronić zasadności wyboru nowej Rady.
18 XII 1533 wraz z Wincentym Anholtem i Georgiem Borkem uzyskał od księcia pruskiego Albrechta I Hohenzollerna dziedziczny przywilej dający im monopol (za skromną opłatą) na wybieranie na całym wybrzeżu Morza Bałtyckiego w Prusach Książęcych trzech gatunków bursztynu: bastardu, kamienia wirowatego i kamienia zwykłego. Wobec niezadowolenia gdańskich bursztynników (którym do produkcji nie wystarczał surowiec pozyskiwany na Mierzei Wiślanej, zob. bursztyn bałtycki), w 1538 wstrzymał dostawy. W konsekwencji zmusił członków gdańskiego cechu bursztynników do przyznania mu monopolu na sprzedaż gotowych wyrobów wyprodukowanych z dostarczonego przez siebie surowca. Starania Rady Miejskiej Gdańska u księcia Albrechta o dostarczanie bursztynu i innym gdańszczanom nie przyniosły rezultatów. W 1546 uzyskał od Rady Miejskiej, za 1100 marek rocznie, pozwolenie na pozyskiwanie bursztynu z wybrzeża Zatoki Gdańskiej, które wygasło w 1555.
Przed 1550 spłacił wspólników i uzyskał kolejny przywilej księcia Albrechta, dający monopol na sprowadzanie bursztynu z Prus Książęcych tylko dla siebie i swoich potomków. Monopol ten utrzymał się do 1642. W 1548 uzyskał szlachectwo od cesarza Karola VI (herb: lew wspięty trzymający w łapach maczugę). Wchodził w skład zarządu szpitala miejskiego, Lazaretu przy Bramie Oliwskiej. Od 1538 starszy Bractwa Strzeleckiego św. Erazma, w 1559 czynił fundacje na rzecz wyposażenia kaplicy Bractwa w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP).
Od 1519 żonaty był z Dorotheą (około 1495 – 1537 Gdańsk, pochowana w kościele NMP), córką kupca Nicolausa Rosenberga,
przybyłego w 1490 do Gdańska, i Barbary Ehler. Doczekał się z tego związku dziesięciorga dzieci, z których sześcioro zmarło w dzieciństwie lub nie założyło rodziny. Z drugiego małżeństwa, zawartego około 1540 z Margarethą (pochowaną 1554 w kościele NMP), córką Wessela Ottinghusena, doczekał się sześciorga dzieci, z których troje nie przeżyło dzieciństwa.
Jego najstarszym synem był Georg (Gregor), spadkobiercą firmy został młodszy syn Paul II (29 VI 1535 – 11 I 1585), dziewiąte dziecko z pierwszego małżeństwa, studiujący od 28 IV 1557 w Padwie, następnie w Bolonii, od 1571 ławnik Głównego Miasta, od 1581 rajca, w 1582 sędzia, opiekun gdańskiego cechu bursztynników, od 15 XII 1560 żonaty z Dorotheą, córką ławnika Johanna Zimmermana. Z pierwszego małżeństwa pochodzili też: syn Johann (1526 – 1 IX 1578 Królewiec), od 1544 studiujący prawo w Królewcu, od 1 VIII 1557 w Padwie i Bolonii, radca sądowy dworu elektorskiego, od 17 VI 1560 żonaty z poślubioną w Królewcu Barbarą, córką tamtejszego ławnika Petera Schmittnera; trójka ich dzieci po osiągnięciu samodzielności powróciła od Gdańska; kolejny syn Georg (1533 – 26 V 1581 Gdańsk), kupiec, członek Zakonu Rycerzy Świętego Grobu, ożeniony w Gdańsku w 1563 z Anną, córką Bartholomeusa Lemcke, z którą miał ośmiu synów, z których tylko dwóch doczekało się potomstwa; córka Gertrud, która w 1540 poślubiła Erasmusa Schumanna (zm. 1571), rajcę chojnickiego.
Z drugiego małżeństwa pochodzili: córka Elisabeth (1545 – 20 IX 1564 na dżumę), która poślubiła 1562/1563 Bernharda Thiela, córka Sybilla (ur. 1547), która wyszła za mąż w 1567 za Georga Neubauera, syn Andreas, który około 1565 ożenił się z Anną, córką Andreasa van den Water.
Pochowany w Kaplicy Bractwa Strzeleckiego św. Erazma w kościele NMP. W 1628 na zlecenie wnuków i synów Paula II: Israela Köhne-Jaskiego i Andreasa Köhne-Jaskiego, Abraham van den Block wykonał epitafium upamiętniające ich dziadka i ojca oraz wcześniej zmarłych braci Heinricha, Paula, Marka i Jacoba.
Bibliografia:
Die Matrikel … der Albertus-Universität zu Königsberg, ed. Georg Ehler, Bd. 1, Leipzig 1910, s. 3.
Knod Gustav Carl, Deutsche Studenten in Bologna (1289–1562). Biographischer Index zu den Acta nationis germanicae Universitatis bononienses, Berlin 1899, s. 226.
Cieślak Katarzyna, Kościół cmentarzem. Sztuka nagrobna w Gdańsku (XV–XVIII w.), Gdańsk 1992, s. 45.
Duisburg Friedrich Carl Gottlieb von, Versuch einer historisch-topographischen Beschreibung der freien Stadt Dantzig, Danzig, 1816, s. 234.
Mincer Franciszek, Koene-Jaski Paweł (ok. 1492–1564), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 13, 1967/1968, s. 256-257.
Schwarz Friedrich, Köhne-Jaski Georg, w: Altpreußische Biographie, Bd. I, Marburg/Lahn, 1974, s. 348.
Schwarz Friedrich, Göbel Kaspar, w: Altpreußische Biographie, Bd. I, Marburg/Lahn, 1974, s. 218.
Trzoska Jerzy, Jaski Paweł, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2, Gdańsk 1994, s. 305-306.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992, Bd. I, s. 282.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342-1792 i 1807-1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 167.
