LEMKE BRUNO, proboszcz kościoła w Świętym Wojciechu, poseł do Volkstagu
| < Poprzednie | Następne > |
BRUNO VIKTOR LEMKE (8 XI 1880 Gniew – 10 II 1933 Gdańsk), proboszcz kościoła św. Wojciecha w Świętym Wojciechu, poseł do Volkstagu II Wolnego Miasta Gdańska (WMG), przewodniczący partii Centrum. Syn kupca Raymunda Juliusa Lemkego (31 VIII 1842 Gniew – 4 IV 1891 Jakubowy Młyn koło Gniewa) i Marii z domu Kraziewicz vel Kraszewicz (ok. 1850 Pierławki koło Działdowa – 18 VII 1907 Sopot), córki Juliusza Kraziewicza (1829–1895), polskiego działacza narodowego w zaborze pruskim. Brat Johanna (Johannesa) Juliusa Maximiliana (12 X 1871 Gniew – 5 VIII 1886 Jakubowy Młyn), Viktora Franza (5 X 1874 – 13 IX 1878 Gniew), Marty Marii (29 VII 1876 Gniew – 27 II 1941 Berlin), Marii Hedwig (ur. 7 III 1878 Gniew), Felixa Raymunda Johannesa (27 I 1888 Jakubowy Młyn – 17 I 1915 na froncie I wojny światowej).
Po samobójczej śmierci ojca, od 1894 mieszkał razem z rodziną w Gdańsku-Wrzeszczu przy Kastanienweg 4d (ul. Lendziona). W kwietniu 1900 zdał maturę w gdańskim Gimnazjum Miejskim. 10 maja tego roku wstąpił do Seminarium Duchownego w Pelplinie. Od 5 X 1903 do 16 IV 1904 odbył uzupełniające studia teologiczne na Uniwersytecie we Fryburgu Bryzgowijskim, od 3 XI 1903 do 16 IV 1904 studia filozoficzne na Królewskim Uniwersytecie w Münster. Niższe święcenia przyjął: 23 IV 1904 – tonsura; 29 I 1905 – subdiakonat; 12 III 1905 – diakonat. Święcenia kapłańskie (prezbiter) otrzymał 9 IV 1905 w katedrze pelplińskiej z rąk biskupa Augustyna Rosentretera. Mszę prymicyjną odprawił 13 IV tego roku w kościele Najświętszego Serca Jezusowego w Gdańsku-Wrzeszczu.
Wikariusz w parafiach w Starogardzie (od 10 IV 1905), Tczewie (od 1 II 1906) oraz Pączewie (od 12 VI 1906). Od 18 IX 1906 do lipca 1912 wikariusz w kościele św. Józefa w Gdańsku, współpracował z proboszczem ks. Antonim Sawatzkim, który miał wpłynąć na jego późniejszego zaangażowanie społeczno-polityczne. W tym czasie był redaktorem gazety niedzielnej „Kreuz und Krone”. Od 27 VII 1912 do kwietnia 1915 był administratorem parafii kościoła św. Brygidy. Pełnił również obowiązki nauczyciela religii w Szkole Średniej dla Dziewcząt im. Wiktorii (Victoriaschule) oraz Gimnazjum Królewskim w Gdańsku, gdzie jego uczniem był m.in. późniejszy biskup gdański Carl Maria Splett.
Od 22 IV 1915 do 30 X 1926 proboszcz parafii Bożego Ciała w Pręgowie. Przez miejscowych Polaków był oskarżany o działalność antypolską. W odpowiedzi na złożoną w styczniu 1919 petycję, w której domagano się odprawiania polskich nabożeństw w trzecią niedzielę miesiąca, zorganizował 23 III 1919 spotkanie, podczas którego stwierdził, że ze względu na jego wyliczenia dotyczące niewielkiej liczby polskich parafian, msze będą odprawiane jedynie w co siódmą niedzielę. Zapowiedź ta została oprotestowana. Jesienią tego samego roku utrudniał Polakom prowadzenia kampanii przedwyborczej. Z okazji 600 lat istnienia wsi i kościoła opracował Chronik von Prangenau im Radaunetal (Kroniki Pręgowa w dolinie Raduni; Danzig 1923).
Od 1 XI 1926 do 10 II 1933 proboszcz kościoła św. Wojciecha w Świętym Wojciechu. Ożywił kult św. Wojciecha (Adalberta) i związane z tym pielgrzymki wiernych z diecezji gdańskiej oraz chełmińskiej. Już po jego śmierci wśród peregrynujących byli Polacy z WMG, dla których odwiedzenie sanktuarium było szczególnie ważnym wydarzeniem (zob. ks. Franciszek Rogaczewski). Przywrócił sanktuarium charakter misyjny, co nie udało się wielu poprzednim proboszczom. Przy wsparciu parafian 6 II 1928 rozpoczął budowę nadal istniejącej drogi pątniczej na wzgórze Świętowojciechowe. Otwarcie okresu pielgrzymkowego nastąpiło w niedzielę 19 VIII 1928. Na okolicznościowej mszy obecnych było ok. 4000 wiernych oraz ok. 1000 członków katolickiego stowarzyszenia robotników. 6 VII 1930 sprowadził do kościoła, za wstawiennictwem biskupa Eduarda O’Rourke’a, relikwie św. Wojciecha z Pragi (poprzednie zaginęły w niewyjaśnionych okolicznościach), co przyczyniło się do wzmożenia ruchu pielgrzymkowego. W związku z tym wydarzeniem napisał pracę o życiu i męczeństwie św. Wojciecha (Adalberta) oraz historii samego kościoła Der Wallfahrtsort St. Albrecht (Miejsce pielgrzymek Święty Wojciech; Danzig 1930). W celu zwiększenia liczby pątników zmierzających do sanktuarium wybudował na pobliskiej, południowej polanie barak, gdzie mogli oni zjeść przygotowane przez parafian posiłki. W 1930 wybudował murowany dom z przeznaczeniem na potrzeby parafii (Trakt Świętego Wojciecha 446). Do bocznej, północnej kaplicy dobudował niewielką kapliczkę, w której umieszczono figurkę nieznanego biskupa, z czasem nazywaną „figurą św. Wojciecha”. Na terenie dawnej Pfarrdorf (wsi proboszczowskiej; Plebanka) wybudował pięć domów (okolice ul. Batalionów Chłopskich). Współpracował i publikował na łamach pisma: „Danziger Landeszeitung” oraz wydawał „St. Adalbertus Kalender”. Ceniony przez parafian organizator, wspierał ubogich i chorych; wykazywał się odpowiedzialnością i sumiennością.
Od 1918 związany z katolicką partią Centrum (Zentrumspartei der Freien Stadt Danzig), od 1924 zasiadał z jej ramienia w Volkstagu – poseł II, III i IV kadencji. W 1928 został wybrany przewodniczącym Partii Centrum w WMG. Założył w Gdańsku, związaną z tą partią, organizację młodzieżową Windthorstbund. Aktywnie działał w katolickim ruchu robotniczym. W latach 1925–1930 redagował organ prasowy katolickich związków zawodowych w WMG „Der katholische Arbeiter”.
Borykał się, co najmniej od 1928, z problemami zdrowotnymi. W okresie świątecznym w grudniu 1932 trafił do szpitala Najświętszej Maryi Panny. Po krótkiej przerwie trafił do niego ponownie i tu też zmarł. Pochowany na cmentarzu parafialnym w Świętym Wojciechu.
Bibliografia:
Źródła:
Archiwum Archidiecezjalne w Gdańsku, sygn. IIp, 84: Bruno Lemke.
Archiwum Uniwersytetu we Fryburgu Bryzgowijskim, sygn. B44/4.
Prasa:
„Gazeta Gdańska”, nr 73 z 29 III 1919; nr 261 z 25 XI 1919.
„Gazeta Toruńska ”, nr 79 z 6 IV 1905.
Opracowania:
Andrzejewski Marek, Ludzie Wolnego Miasta Gdańska (1920–1939). Informator biograficzny, Gdańsk 1997.
Balicki Tadeusz, Karol Maria Splett – biskup Wolnego Miasta Gdańska, „Saeculum Christianum. Pismo historyczno-społeczne”, nr 12/2005.
Danziger Bürgerbuch. Bilder aus Leben und Wirken Danziger Männer und Frauen in Politik, Wirtschaft, Presse, Kunst, Wissenschaft, Volksbildung, Danzig 1927.
Gucewicz Daniel, Kalwaryjska rebelia. Z historii wybranych sanktuariów Pomorza Gdańskiego w okresie Polski Ludowej, Gdańsk–Warszawa 2020.
Leksykon kapłanów wyświęconych w latach 1869–1945 pracujących w diecezji gdańskiej, oprac. Maciej Kwiecień, Gdańsk 2014.
Mross Henryk, Słownik biograficzny kapłanów diecezji chełmińskiej wyświęconych w latach 1821–1920, Pelplin 1995.
Samerski Stefan, Die katholishe Kirche in der Freien Stadt Danzig 1920–1933. Katholizismus zwischen Libertas und Irredenta, Köln–Weimer–Wien 1991.
Schoemann Georg, Das städtische Gymnasium in Danzig von 1858 bis 1908: Festschrift zur Feier des dreihundertundfünfzigjährigen Bestehens, Danzig 1908.
Stachnik Richard, Die katholische Kirche in Danzig, Münster 1959.
Stachnik Richard, Danziger Priesterbuch 1920–1945; 1945–1965, Bonn 1965.
Wiktorska Albina, Sanktuarium św. Wojciecha w Gdańsku Świętym Wojciechu, Gdańsk 1997.
