TOLK JOHANN, szyper
| < Poprzednie | Następne > |
JOHANN TOLK (przed 1419 – po 1441), szyper gdański. Prowadził handel z Flandrią, Francją, Hiszpanią. Przed jesienią 1419, jako szyper holka „Le Saint Esprit de Dansk” („Św. Duch z Gdańska)”, zawarł w Brugii spółkę z włoskimi kupcami Gabrielem Palestrellusem z Piacenzy oraz Conradem de Albertysem (Alberti) z Florencji na dostarczenie towarów do Hiszpanii. W drodze powrotnej, w Sewilli, zafrachtował dla swych kontrahentów ładunek, miał go dostarczyć najpewniej do Londynu. Został zatrzymany przez admirała angielskiej floty królewskiej sir Thomasa de Carrew patrolującego wody w rejonie Kanału La Manche i od lat aktywnie działającego w służbie Henryka V Lancastera – początkowo księcia, a następnie (1413–1422) króla Anglii. Kiedy zawinął do Londynu, powiadomił obu Włochów o zarekwirowaniu części towarów, ci jednak oskarżyli go o spowodowanie strat i złożyli skargę przed londyńskim sądem. Został uniewinniony, otrzymał też odszkodowanie w wysokości 130 funtów, co jednak – po spłaceniu wszystkich zobowiązań – okazało się zbyt mało, by wyruszyć w kolejny rejs.
W związku z tym jesienią 1419 zawarł z Flandryjczykami, najpewniej pochodzącymi z Brugii Bartholomausem Barthoenem i Willemem de Smetem, umowę w sprawie tzw. pożyczki bodmeryjnej. Pożyczka taka była wysoko oprocentowana, gwarantowana na własności statku, naliczano wysokie odsetki, a w wypadku braku zwrotu pożyczonej sumy, statek przechodził na własność pożyczkodawców. Wyruszył w konwoju liczącym 40 statków, który przed 11 XI 1419 został zaatakowany w okolicy La Rochelle przez flotę kastylijską, dowodzoną przez Juana de Comporedondo. Flota ta prowadziła działania w ramach szerszej akcji króla Kastylii Juana II wymierzonej w hanzeatów w imię obrony interesów ekonomicznych kastylijskich kupców i marynarzy. Większość ze statków wchodzący w skład konwoju uciekła do Loire w Bretanii i do Lizbony, jednak 14 z nich, w tym również jego „Le Saint Esprit de Dansk”, został zajęty przez Hiszpanów.
Po powrocie do Gdańska pływał na innych jednostkach, np. późnym latem 1422 prowadził statek „St. Jacob” („Św. Jakub”). Pod koniec sierpnia 1422 został zatrzymany przez Duńczyków w Kopenhadze, w październiku władze Gdańska prosiły króla Danii, Szwecji i Norwegii Eryka Pomorskiego o umożliwienie odzyskania statku. Odzyskał go przed 24 VI 1423 i żeglował nim do Flandrii.
Po niespełna trzech latach od ataku floty kastylijskiej, przed marcem 1422, pływający już z załogą hiszpańską dawny „Le Saint Espirt de Dansk” zawinął w okolice Brugii. Rozpoznany, został aresztowany przez dawnych kredytodawców Bartholomausa Barthoena i Willema de Smita. W 1425 złożył na nich skargę do wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Michała Küchmeistra. Twierdził, że spłacił pożyczkę bodmeryjną, ale kontrahenci nie zwrócili mu statku. Mimo złożenia skargi nie odzyskał utraconej dawniej jednostki .
25 VI 1427, w drodze z Baie (Francja, zatoka między Bourgneuf i Bouin, na zachód od Nantes), idąc „St. Jacobem” wraz z innymi 16 statkami, został napadnięty w Sundzie przez poddanych króla Eryka i wtrącony do więzienia w Kopenhadze. Wolność odzyskał latem 1429, po interwencji władz Gdańska i wstawiennictwu wielkiego mistrza Pawła von Russdorfa. Nie zwrócono mu jednak ani statku, ani towaru, na co skarżył się jeszcze przed sądem hanzeatyckim w 1441. Bezskutecznie interweniował w tej sprawie w 1433 u króla Danii, podobnie bezskutecznie w latach 1434–1436 wstawiał się za nim wielki mistrz. Latem 1430 żeglował do Rewala. W 1438 wymieniony został w liście wielkiego mistrza oświadczającego, że gdańscy kupcy i szyprowie mimo wojny Holandii, Zelandii i Fryzji z Lubeką i innymi miastami hanzeatyckimi, pozostają w przyjaźni z Holandią i w drodze do Anglii oraz Szkocji chcieliby uniknąć aresztowania statków i towarów.
Bibliografia:
Calendar of Plea and Memoranda Rolls preserved among the archives of the Corporation of city of London and the Guildhall a.d. 1413–1437, ed. A.H. Thomas, Cambridge 1943, s. 70 i n.
Hanserecesse, II, Bd. 1, hrsg. v. G. von der Ropp, Leipzig 1876, s. 281, & 26; nr 381, par. 98, przyp. 1–17; Hanserecesse Bd. 7, hrsg. v. K. Koppmann, Leipzig 1893, nr 145, 801, &.39, 40: Bd 8 hg. v. K. Koppmann, Leipzig 1897, nr 181, 317, 323, 324, 319, 432, 612, 764.
Hansisches Urkundenbuch, Bd. 6, bearb. K. Kunze, Leipzig 1905, nr 244, 245 i 249, 360 419, 759, 962, 986, 1068, Bd 7, bearb. Hans-Gerd von Rundstedt, Leipzig 1939, nr 15, 370, 702, 704, par. 1.
Możejko Beata, Morskie przypadki gdańskiego szypra Johanna Tolka w pierwszej połowie XV wieku. Pechowy szyper czy los wielu?, w : Stilo et animo. Prace historyczne ofiarowane Tomaszowi Jasińskiemu w 65 rocznicę urodzin, ed. Maciej Dorna i inni, Poznań 2016, s. 271–280.
