ŁAWA MIEJSKA
| < Poprzednie | Następne > |
ŁAWA MIEJSKA. Wybieralny organ sądowniczy gminy miejskiej lokowanej na prawie chełmińskim, którego posiedzeniom przewodniczył corocznie wybierany z grona rajców sędzia. Sprawy administracyjne ławy prowadzili starszy ławy (Eltermann) i jego zastępca (Kumpan), zwany później: senior i consenior, oraz dwóch szafarzy (skarbników). W większych miastach lokowanych na prawie chełmińskim powoływano 12 ławników, którzy nie mogli być blisko spokrewnieni. Urząd ławnika był dożywotni, istniała możliwość rezygnacji lub przedwczesnego zwolnienia, zwłaszcza w wypadku wyboru ławnika do Rady Miejskiej. Na wakujące miejsce wybierano nowego ławnika. Nazwiska członków ławy w danym roku wpisywano do ksiąg kiery i ksiąg ławniczych, gdzie spis taki poprzedzał zapisy z działalności sądowej ławy. Rozpatrywała ona wszystkie sprawy cywilnokarne niezastrzeżone przez inne urzędy (gdańskiego komtura zamkowego, burgrabiego, sądu wetowego). Początkowo od wyroków ławy przysługiwało teoretycznie prawo odwoływania się do sądu miejskiego w Chełmnie, jako najstarszego miasta o tym prawie, potem zasięgano tam tylko porad prawnych.
Ława Głównego Miasta Gdańska. Księgi kiery gdańskiej wymieniają pierwszych ławników od lat 1342/1343, ich funkcjonowanie w źródłach bezpośrednich potwierdzone jest od 1350. Przyjmuje się, że od 1342 było (zgodnie ze zwyczajem) 12 ławników, choć liczbę taką w ławie miejskiej Głównego Miasta Gdańska spotykamy w latach 1365, 1373, 1374 i 1381–1536, w 1342–1364 zaś wspominano od 1 do 10 ławników, w 1366–1372 i 1375–1380 od 5 do 10 ławników.
Ława Starego Miasta Gdańska. W latach 1377–1454 źródła wymieniają od 1 do 10 ławników, choć (zgodnie ze zwyczajem) od początku mogło ich być 12, bezpośrednio stan taki notowany jest w 1455–1792. Urząd sędziego (notowany przed 1404) sprawowany był tu niekiedy w różnych kadencjach przez te same osoby (np. w 1440, 1441, 1444 i 1446 przez Piotra Dambecka), okresowo (1469–1491) wydzierżawiany osobom niewybranym z grona rajców.
Ława Młodego Miasta Gdańska. Nie jest znany imiennie żaden jej przedstawiciel ani potwierdzona liczba ławników. Po raz pierwszy (ogólnie, bez nazwisk) sędziego, ławników i posiedzenie sądu (niem. gehegte Ding) wymieniono w 1395 roku. Sędziów znamy jedynie dla lat 1416, 1418 (Jan von Kanten), 1436, 1437 (?) i 1444 (Michał von Kanten). Podobnie jak w Starym Mieście urząd sędziowski był wydzierżawiany, przed 1444 sprawowało go kilka osób z rodzin von Kanten i Ryckquin, a zakres ograniczał się do terytorium Młodego Miasta. Jedyna znana księga sądowa z lat 1397–1455 zaginęła po 1715.
Po zajęciu Gdańska przez Prusy w 1793 w miejsce ławy wprowadzono sąd miejski. W czasach I Wolnego Miasta Gdańska (WMG) restytuowano przedrozbiorowy ustrój miejski, od 1807 zrezygnowano jednak z podziału ławy na Główne i Stare Miasto. Dla całego kompleksu miejskiego powołano jedną ławę z 12 ławnikami (za wyjątkiem lat 1810 i 1811: 11 członków). Przywrócone zostały również funkcje seniora i conseniora ławy. Funkcję sędziego sprawował syndyk, niebędący członkiem rady. Zakres działania ograniczał się do terytorium I WMG. Po upadku I WMG władze pruskie ponownie skasowały instytucję ławy, tworząc sąd miejski na czele z dyrektorem, mianowanym przez monarchę.
