KOMISARIAT GENERALNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W II WMG

Z Encyklopedia Gdańska
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

< Poprzednie Następne >
Były gmach Komisariatu Generalnego RP w Wolnym Mieście Gdańsku, 2019
Błąd przy generowaniu miniatury Chyba brakuje pliku /home/fundacjagdansk/domains/fundacjagdanska.hostingsdc.pl/public_html/images/3/38/Tablica_Komisarzy_Generalnych.jpg
Tablica upamiętniająca Komisarzy Generalnych RP w Gdańsku, odsłonięta 6 VI 2023 przy ul. Marii Skłodowskiej-Curie
Maciej Biesiadecki komisarz generalny Rzeczypospolitej Polskiej w II Wolnym Mieście Gdańsku 8 II 1920 – 5 VII 1921
Leon Pluciński, w latach 1921–1924 komisarz generalny Rzeczypospolitej Polskiej w II WMG
Kajetan Dierżykraj-Morawski, p.o. komisarza generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w II Wolnym Mieście Gdańsku 1 X 1923 – 28 II 1924
Kazimierz Papée , komisarz generalny Rzeczypospolitej Polskiej w II Wolnym Mieście Gdańsku 15 III 1932 – 30 XII 1936
Mariana Chodackiego, ostatni komisarz generalny Rzeczypospolitej Polskiej, 30 XII 1936 – 1 IX 1939, w II WMG
Major (następnie płk) Antoni Rosner (z prawej) i radca legacyjny KGRP dr Stefan Rosicki
Tadeusz Perkowski, do maja 1939 (wypadek w Kałdowie) zastępca komisarza generalnego RP, 1939
Wkroczenie gdańskiej policji do gmachu Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w II WMG 1 IX 1939
Aresztowani 1 IX 1939 pracownicy Komisariatu Generalnego Rzeczpospolitej Polski przewożeni samochodami do Victoriaschule



KOMISARIAT GENERALNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W II WMG (KGRP). Przedstawicielstwo polskie w II Wolnym Mieście Gdańsku (WMG), nawiązujące nazwą do stosunków polsko-gdańskich z okresu króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego (XVIII wiek). Pośredniczyło między rządem polskim a Senatem II WMG, niemającym prawa utrzymywać własnego przedstawicielstwa w Warszawie. Stojący na jego czele komisarz podlegał bezpośrednio premierowi Rzeczypospolitej Polskiej, który na jego wniosek mianował pracowników KGRP.

Pierwszy (oficjalny) komisarz, Maciej Biesiadecki, rozpoczął urzędowanie 8 II 1920 w hotelu Danziger Hof, 7 VI 1920 przeniósł się do odrębnego budynku przy Delbrückallee 3A (u zbiegu obecnych ulic Marii Skłodowskiej-Curie i Hoene-Wrońskiego, obecnie siedziba rektoratu Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego). W 1923 biura: prawne, wojskowe, handlu zagranicznego i Polskiej Agencji Telegraficznej przeniesiono budynku przy Neugarten 27 (ul. Nowe Ogrody 27, obecnie Komenda Miejska Policji). Zakres uprawnień KGRP był znacznie szerszy od typowego przedstawicielstwa dyplomatycznego, korzystał on z prawa eksterytorialności. Do 1932 wykazywał dużą samodzielność w podejmowaniu decyzji, potem jego działalność została w znacznej mierze podporządkowana Ministerstwu Spraw Zagranicznych (MSZ). W skład KGRP wchodziły początkowo cztery departamenty: polityczno-administracyjny, wojskowy, techniczno-handlowy, skarbowy i kilka urzędów. Poszczególne ministerstwa miały w KGRP swoje przedstawicielstwa. Od 1923 w skład KGRP wchodziło 10 oddziałów:

I – Ogólny (prawno-polityczny, podległy MSZ), zajmował się rokowaniami i umowami polsko-gdańskimi, sprawami organizacyjnymi w latach 1920–1939, sprawami polsko-gdańskimi na forum Ligi Narodów, stosunkami z Wysokim Komisarzem Ligi Narodów oraz z Senatem II WMG, sprawami gospodarczymi, prowadził nadzór nad Dyrekcją Kolei w Gdańsku, Pocztą Polską, Gdańską Dyrekcją Ceł, Radą Portu i Dróg Wodnych, stoczniami, bankowością i finansami II WMG, administracją nieruchomości i podziałem mienia popruskiego, sprawami kadrowymi oraz administracją komisariatu.

II – Kulturalno-Oświatowy (podległy MSZ), zajmujący się partiami politycznymi, związkami zawodowymi, stowarzyszeniami, wyborami do Volkstagu, kościołami i duszpasterstwem, akcjami antypolskimi i antyżydowskimi, polskim ruchem kulturalnym i społecznym, prasą i propagandą, kongresami i zjazdami międzynarodowymi, wizytami w II WMG, odczytami.

III – Konsularno-Paszportowy (podległy MSZ), zajmujący się sprawami zagranicznymi II WMG, raportami politycznymi, sprawami mniejszości, sprawami wizowo-paszportowymi.

IV – Delegat Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

V – Wydział Wojskowy, zajmujący się sytuacją wojskową, polityczną, organizacjami paramilitarnymi, prowadził nadzór nad Wojskową Składnicą Tranzytową na Westerplatte.

VI – Przedstawiciel Polskiej Agencji Telegraficznej.

VII – Delegat Ministerstwa Przemysłu i Handlu.

VIII – Urząd Marynarki Handlowej.

IX – Polska Kasa Rządowa (z siedzibę przy Reitbahn, obecnie ul. Bogusławskiego 4).

X – Delegatura Prokuratorii Generalnej RP.

Pierwsze trzy tworzyły „ścisły komisariat”. Do obowiązków przedstawicielstwa należała opieka nad obywatelami polskimi i gdańską Polonią. MA

Sześćdziesięciu pracownikom Komisariatu przysługiwało prawo eksterytorialności (posiadali immunitet dyplomatyczny). Ich rodziny w większości, na polecenie komisarza Mariana Chodackiego, w sierpniu 1939 zostały wysłane do Polski. 1 IX 1939, o godzinie 10, Niemcy zajęli budynek Komisariatu przy Neugarten 27 i aresztowali personel znajdujący się tam na nocnym dyżurze, oraz pracowników którzy mieszkali w budynku (łącznie 24 osoby). Pozostałych dyplomatów Komisariatu aresztowano w ich gdańskich mieszkaniach. Wszyscy przewiezieni zostali do Victoriaschule. Traktowano ich brutalnie, tak samo jak innych zatrzymanych tam Polaków. Mariana Chodackiego aresztowano około godziny 9.30 w jego mieszkaniu przy ul. Gralathstrasse 2 (ul. Hoene–Wrońskiego) i przewieziono do budynku Prezydium Policji przy Karrenwall 9 (ul. Okopowa), gdzie przebywał do 3 września. W jego mieszkaniu z 31 VIII na 1 IX nocowali także kierownik Wydziału II Kulturalno-Oświatowego Antoni Zalewski, zastępca kierownika Wydziału III Konsularno-Paszportowego Adam Głogowski, sekretarz komisarza Jan Dunst. Po aresztowaniu wywieziono ich osobnymi samochodami do Victoriaschule. Na skutek zawieszenia połączeń kolejowych aresztowania uniknęli pracownicy Komisariatu dojeżdżający z Polski.

Obawiając się, że podobnie potraktowany zostanie niemiecki personel dyplomatyczny znajdujący się w Polsce, niemieckie Ministerstwo Spraw Zagranicznych nakazało umieszczenie aresztowanych pracowników Komisariatu w „honorowym areszcie”. Z Victoriaschule 2 września przeprowadzono ich pod eskortą do więzienia przy Schiesstange (ul. Kurkowa), a 3 września rano przetransportowano do prezydium policji przy ul. Karrenwall 9. Około godziny 16.00 zgromadzono wszystkich w sali konferencyjnej i przybyły tam SS-Standartenführer Emil Veesenmayer z MSZ w Berlinie zapowiedział, że zostaną wymienieni na dyplomatów niemieckich.

Wyżsi urzędnicy Komisariatu (Wiesław Arlet, Adam Głogowski, dr Mendyka, dr Stanisław Mielech, Włodzimierz Moderow, płk dypl. Wincenty Sobociński, kpt. Tchórzewski, Eustachy Wołłowicz, Antoni Zalewski, Zygmunt Zawadowski) pod eskortą pojechali do swoich mieszkań po rzeczy osobiste, następnie zakwaterowano ich w dwóch pokojach w hotelu „Vanselow” przy Heumarkt 3 (Targ Sienny), wraz z przywiezionym tam wieczorem Marianem Chodackim. Rano 4 września, po śniadaniu, autobusami gdańskiej komunikacji miejskiej wywieziono ich z Gdańska do Tilsit (Tylża, obecnie Sowietsk, obwód kaliningradzki, Rosja), gdzie zakwaterowano ich w jednym z hoteli w centrum miasta. 5 września wymienieni na niemieckich dyplomatów przekroczyli granicę litewską, zatrzymali się w Kownie, 7 września przekroczyli granicę polsko-litewską.

Niżsi pracownicy Komisariatu (około 40 osób) zostali z prezydium policji przeprowadzeni z powrotem do Victoriaschule, ale zmienił się stosunek do nich. Umieszczono ich w salach na pierwszym piętrze, od 5 września mogli pod eskortą wychodzić do miasta po zakupy oraz pójść do mieszkania po rzeczy osobiste. 6 września zwrócono im dokumenty i pieniądze. Następnego dnia przywieziono im śniadanie z hotelu „Vanselow”, po czym autobusami miejskimi zawieziono do Tilsit, później do granicy litewskiej, skąd Litwini przewieźli ich do polskiego poselstwa w Kownie. JTU


Komisarze generalni Rzeczypospolitej Polskiej w II Wolnym Mieście Gdańsku
1919–1920 Mieczysław Jałowiecki (delegat RP w II WMG)
8 II 1920 – 5 VII 1921 Maciej Biesiadecki (pierwszy oficjalny przedstawiciel RP w II WMG)
5 VII 1921 – 1 X 1924 Leon Pluciński
1 X 1923 – 28 II 1924 Kajetan Dzierżykraj-Morawski (p.o.)
28 II 1924 – 1 III 1932 Henryk Strasburger
15 III 1932 – 30 XII 1936 Kazimierz Papée
30 XII 1936 – 1 IX 1939 Marian Chodacki
MA
Pracownicy Komisariatu Generalnego RP w Wolnym Mieście Gdańsku
Imię i nazwisko Funkcja etatowa Okres pracy
Arlet Wiesław radca, referent prasowy – 1 IX 1939
Battaglia Roman radca, kierownik Oddziału III Konsularno-Paszportowego – 1 IX 1939
Bianga Jan pracownik działu rachuby, księgowy 1930 – 1 IX 1939
Bierowski Tadeusz, dr referent prasowy – [?] 1932
Birkenmayer Alfred, kapitan kierownik Biura Łącznikowego 1926 – 1929
Bluma Leon kierowca – 1 IX 1939
Boczkowska – Iszkowska Irena
Borowski Michał, kontradmirał Poufny Pełnomocnik dla Spraw Wojskowych i Morskich w Gdańsku, Przedstawiciel Wojskowy dla Spraw Morskich, Przedstawiciel Wojskowy dla Spraw Handlowo-Morskich, szef Przedstawicielstwa Wojskowego 12 XII 1919 – 23 III 1921
Bratkowski Stefan kierownik Oddziału Społecznego [?]1931 –
Erazm Czarnecki kierownik działu technicznego od 1923
Dembiński Rawicz Stanisław urzędnik Biura Paszportowego
Drobniak Tadeusz, dr kierownik Oddziału Konsularno-Dyplomatycznego  ? XI 1929 – 1934
Dubicz-Penther Karol, rotmistrz kierownik Oddziału Lądowego Wydziału Wojskowego 1920 – 1926
Dunst Jan sekretarz Komisarza Generalnego [?] 1932 – 1 IX 1939
Dunst Jan dozorca – 1 IX 1939
Fąferek Stefan naczelnik Kancelarii
Głogowski Adam radca, zastępca kierownika Oddziału III Konsularno-Paszportowego – 1 IX 1939
Głuski Stanisław kierownik Oddziału Konsularno-Dyplomatycznego 1934 –
Górowski Tadeusz
Grabiński Mieczysław kierownik Oddziału Społecznego –  ? XI 1929
Grabowski Jerzy radca, zastępca delegata Prokuratorii Generalnej
Jacynicz Konstanty, komandor szef Wydziału Wojskowego 1922 – ? XI 1929
Jałowiecki Mieczysław Delegat Rządu Polskiego i Generalny Delegat Ministerstwa Aprowizacji, zastępca Komisarza Generalnego 28 I 1919 – ? II 1921
Jasiński Witold drugi sekretarz Delegacji Rządu Polskiego 1919 –
Karolczyk Roman
Kauff Stanisław
Kijeński Tadeusz zastępca Oddziału Konsularno-Dyplomatycznego –  ? XI 1929
Kłopotowski Jerzy
Kochański Teodor (ur. 29 V 1900), sierżant Wydział Wojskowy
Konopińska Helena Marta sekretarka
Koralewski Piotr
Kordzikowska Aleksandra tłumacz
Kowalczyk Stefan
Krukierek Franciszek, kpt. kierownik Samodzielnego Referatu Administracyjnego Wydziału Wojskowego 1926 – 1939
Krzyżanowski Kazimierz członek Delegacji Rządu Polskiego i kierownik Wydziału Technicznego 1919 –
Lalicki Stefan zastępca Komisarza Generalnego – 1934
Lasek Eligiusz, mgr prawnik
Lemański Kazimierz księgowy – 1 IX 1939
Łubieński Michał – 1932
Makowski Antoni emeryt, pracownik dorywczy
Majewski Kazimierz kierowca 14 I 1923 – 1939
Maksymowicz Stanisław Oddział Prawno-Administracyjny, kierownik Oddziału Ogólnego – 1932
Mamel Władysław
Marlewski Józef sekretarz Komisarza Generalnego
Marchlewski Mieczysław doradca prawny i polityczny, zastępca Komisarza Generalnego 1 IV 1922 – 31 V 1923
Marszałek Franciszek, dr kierownik Oddziału Ogólnego
Mendyk, dr – 1 IX 1939
Mielczarski Ignacy
Mielech Stanisław, dr – 1 IX 1939
Moderow Włodzimierz. delegat Prokuratorii Generalnej – 1 IX 1939
Mohuczy Borys, komandor podporucznik kierownik Oddziału MW Wydziału Wojskowego maj 1926 – 21 VI 1926; 1 V 1927 – 1 IV 1930
Morawski Kajetan p.o. Komisarza Generalnego
Mrozowski Feliks Wydział Wojskowy 1929-1933
Muzyczka Ludwik, ppor. rezerwy (pod przybranym nazwiskiem Sułkowski Józef) urzędnik kontraktowy Biura Komisarza Generalnego 1932–1933
Nowicki Romuald
Nowicki Zygmunt referent personalny – [?] 1932
Pawłowski Wilhelm, dr (z Delegatury Prokuratorii Generalnej)
Perkowski Tadeusz zastępca Komisarza Generalnego –  ? V 1939
Piasecki Juliusz, mgr pracownik cywilny Wydziału Wojskowego
Potulicki Stanisław sekretarz Delegacji Rządu Polskiego – 1919
Potworowski Gustaw sekretarz legacyjny
Raue Jan pierwszy sekretarz Delegacji Rządu Polskiego 1919 –
Rittner Edward Oddział Konsularno-Dyplomatyczny – 1932
Rogoyski Doman [?] Biuro Komisarza Generalnego 1933 –
Rosicki Stefan, dr kierownik Oddziału Społecznego  ? XI 1929 – 1931
Rosner Antoni, podpułkownik szef Wydziału Wojskowego  ? XI 1929 – 15 V 1938 ?
Ruprecht Karol
Russocka Zofia sekretarka Stefana Lalickiego, zastępcy Komisarza Generalnego – 1934
Russocki Wacław sekretarz Komisarza Generalnego – 1934
Ruszkowski Marcin – 1 IX 1939
Rücker Emil
Schmidt Henryk 1925 –
Siebeneichen Alfred kierownik Oddziału Handlowego 1928 – 1936
Siemieński Stefan sekretarz Komisarza Generalnego 1934 –
Skorupa Marian
Skracha Jerzy
Sławski Stanisław delegat Ministerstwa Sprawiedliwości
Smułkowski Władysław referent konsularny ?
Sobociński Wincenty, podpułkownik dyplomowany szef Wydziału Wojskowego 15 V 1938 – 1 IX 1939
Sobolewski Tadeusz, dr
Spyrłak Stanisław, kpt. referent, Wydziału Wojskowego? 1931 – 1932
Stankowski Wiktor kierownik Biura Paszportowego – 1 IX 1939
Szalay Geza Feliks
Szalewicz Irena sekretarka
Szefer Tadeusz 1935 – 1938
Szymański Tadeusz III
Światkowski Adam, dr  ? – 1932
Świętochowski Witold Referat Lądowy Wydziału Wojskowego
Tchórzewski, kapitan Wydział V Wojskowy – 1 IX 1939
Trojanowski Aleksander referent konsularny 1928 –
Weyers Józef, dr kierownik Oddziału Ogólnego 1932 –
Wańkowicz Witold zastępca Delegata Rządu Polskiego i Generalnego Delegata Ministerstwa Aprowizacji 1919 –
Wietek portier
Wiśniewski Michał, starszy sierżant Wydział Wojskowy
Włodarkiewicz Marian, major kierownik Referatu Lądowego Wydziału Wojskowego kwiecień 1939 – 1 IX 1939
Wodzicki Roman pracownik Referatu Prasowego, Oddziału Konsularno-Dyplomatycznego – Referatu Obywatelstwa, zastępca kierownika Oddziału Ogólnego  ? IX 1928 – 1935
Wołłowicz Eustachy – 1 IX 1939
Zajączkowski Tadeusz referent prasowy 1931 –
Zakrzewski Z. 1922 – 1923
Zalewski Antoni radca, kierownik Oddziału II Spraw Społecznych 1 XII 1936 – 1 IX 1939
Załęski Maciej stażysta 1928 – 1930
Zawadowski Zygmunt, dr radca, zastępca Komisarza Generalnego  ? V 1939 – 1 IX 1939
Zgrzebniok Alfons, kpt.
Ziętkiewicz Ignacy radca, kierownik Oddziału Społecznego 1933 – ? XI 1936
Żychoń Jan, kapitan kierownik Biura Łącznikowego, kierownik Oddziału Lądowego Wydziału Wojskowego 1929 – JTU
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania
Partner Główny



Wydawca Encyklopedii Gdańska i Gedanopedii


Partner technologiczny Gedanopedii