MUZEUM MIEJSKIE

Z Encyklopedia Gdańska
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

< Poprzednie Następne >
Budynek Muzeum Miejskiego, widok od strony południowo-wschodniej (od skrzyżowania obecnych ul. Toruńskiej i Rzeźnickiej); rysunek nieznanego autora według zdjęcia Richarda Adalberta Ballerstädta, zamieszczony w artykule Johanny Augustine Elisy Püttner, 1875
Muzeum Miejskie, widok od strony południowo-wschodniej, około 1885
Główne wejście do Muzeum Miejskiego, od strony obecnej ul. Rzeźnickiej, 1906
Muzeum Miejski, ekspozycja w krużgankach
Muzeum Miejskie, ekspozycja
Sala wystawiennicza w Muzeum Miejskim, około 1900
Muzeum Miejskie, około 1941 r.

MUZEUM MIEJSKIE (Stadtmuseum), w latach 1872–1945 przy Fleischergasse 25–28 (ul. Rzeźnicka), w dawnym klasztorze franciszkanów ( kościół św. Trójcy), następnie w budynku Gimnazjum Akademickiego, później Szpitalu Garnizonowym nr 1. O jego powstanie starali się między innymi Rudolf Freitag, Louis Friedrich Sy, Wilhelm August Stryowski, od 1835 – Towarzystwo Przyjaciół Sztuki.

6 VII 1863 władze wojskowe przekazały budynek miastu. Niezbędne prace przy przebudowie i adaptacji wykonano w okresie 1867–1872 według projektu Juliusa Albert Lichta, dzięki staraniom nadburmistrza Leopolda von Wintera, kupca Friedricha Henningsa, fundacji Carla Gottfrieda Klosego. Muzeum powołano uchwałą Rady Miejskiej 30 III 1870, otwarto oficjalnie 1 III 1873 (pierwsza wystawa, zorganizowana w górnych pomieszczeniach przez Towarzystwo Przyjaciół Sztuki, miała miejsce już 22 XII 1872).

W budynku obok muzeum, w skrzydle zachodnim, od 1865 do 1878 roku działała Państwowa Szkoła Rzemiosła (Königliche Provinzial-Gewerbeschule), od 1874 do końca XIX wieku funkcjonowała w tym samym miejscu Państwowa Szkoła Sztuki i Rzemiosła Artystycznego (Königliche Provinzial-Kunst- und Gewerbeschule, zob. Królewska Szkoła Sztuk Pięknych), przeniesiona ze Złotej Bramy półwyższa szkoła o profilu artystycznym, w której uczyli kustosze i konserwatorzy muzeum: Louis Friedrich Sy, Rudolf Freitag, Wilhelm August Stryowski. Pierwsze piętro budynku oraz mały refektarz na parterze (aula) zajmowała od 12 IV 1872 do 1945 średnia szkoła św. Jana.

Kustoszami i konserwatorami nowego muzeum zostali dożywotnio, zamieszkali na jego terenie Rudolf Freitag i Louis Friedrich Sy, potem także do 1912 Wilhelm August Stryowski. Nadzór administracyjny nad jego działalnością od 1872 sprawowało kuratorium składające się z nadburmistrza Gdańska Leopolda Wintera jako przewodniczącego, trzech radnych i ośmiu członków delegowanych przez Towarzystwo Przyjaciół Sztuki, z ramienia którego funkcję dyrektora administracyjnego od około 1880 do 1912 pełnił Oskar Ernst Bischoff.

Podstawą zbiorów stała się przekazana miastu testamentem w 1814 kolekcja Jakoba Kabruna (malarstwo, grafika, rysunek). W zbiorach znalazły się darowizny i depozyty Towarzystwa Przyjaciół Sztuki, Biblioteki Miejskiej (ponad 20 portretów osób zasłużonych dla Gdańska z XVII i XVIII wieku, od 1927 w posiadaniu Muzeum Krajowego Historii Gdańska w Oliwie, zaginęły w 1945) oraz dary osób prywatnych i instytucji. Cennym uzupełnieniem zbiorów Muzeum Miejskiego były dwie duże darowizny: z 1872 wdowy Wilhelminy Transchke – 53 obrazy i 170 rysunków oraz Friedricha Gotthilfa Adolfa Mundta (13 II 1810 Gdańsk – 22 VI 1900 Gdańsk), emerytowanego pastora z kościoła w Kiezmarku, przekazana przez jego spadkobierców w 1901 i składająca się z 64 obrazów i 240 rysunków.

Po 1870 dokonywano zakupów z funduszy miejskich (zachowały się roczne sprawozdania dotyczące konkretnych zakupów z lat 1892–1920). 5 VIII 1885 w części parterowego skrzydła północnego byłego klasztoru otwarto ekspozycję Państwowego Muzeum Rzemiosła Artystycznego (Kunstgewerbemuseum), będącego oddziałem Państwowego Muzeum Prowincji Zachodniopruskiej (Westpreußisches Provinzialmuseum), z wykorzystaniem zbioru Eduarda Ludwiga Garbego oraz dalszych zakupów i darowizn. W 1912 przeszli na emeryturę Wilhelm August Stryowski oraz Oskar Ernst Bischoff. Zarząd Miasta od 1 IX 1912 kierownictwo placówki powierzył Hansowi Friedrichowi Seckerowi. 13 V 1913 otwarto w nowej aranżacji galerię malarstwa. Od powołania Hansa Friedricha Seckera na dyrektora Muzeum Miejskiego podporządkowane zostały mu zbiory Muzeum Rzemiosła Artystycznego. W 1921 zlikwidowano odrębne Państwowe Muzeum Rzemiosła Artystycznego, w jego miejsce powstał jeden z działów Muzeum Miejskiego.

Zaczątkiem zbiorów działu rzemiosła, obok eksponatów przekazanych powstałemu w 1880 Muzeum Prowincjonalnemu przez instytucje z całego Pomorza, był zakup w grudniu 1881 kolekcji 433 okazów ceramiki (porcelana, fajanse gdańskie, delfty, porcelana chińska) i złotnictwa od gdańskiego kolekcjonera i antykwariusza Eduarda Ludwiga Garbego. Kolekcja ta początkowo była eksponowana w lokalu przy Schmiedegasse 3 (ul. Kowalska), od 1885 – w salach Muzeum Miejskiego. Do 1916 dzięki zakupom, darom, przekazom powiększyła się do 4002 eksponatów. Obok ceramiki dużą część zbiorów stanowiły wyroby złotnicze, przedmioty z cyny, miedzi i mosiądzu, broń zabytkowa oraz cenna kolekcja dawnych mebli gdańskich: szaf, stołów, krzeseł, komód itd. W 1912 z braku pieniędzy zakupiono na aukcji zbiorów Lessera Giełdzińskiego w Berlinie w 1912 tylko 11 eksponatów, głównie meble (np. XVII-wieczna szafa kosztowała 400 marek). Po przebudowaniu galerii malarstwa muzeum w 1913, Hans Friedrich Secker stworzył nową ekspozycję zbiorów rzemiosła artystycznego. Zachowane zdjęcia ukazują z jednej strony eksponowane zbiory, z drugiej sposób aranżacji ekspozycji.

Kolejna zmiana ekspozycji nastąpiła za czasów następnego dyrektora Muzeum Miejskiego, dr. Waltera Mannowsky’ego. Otwarta 4 V 1929, wzbogacona o nowo pozyskane okazy. Do 1945 stan posiadania działu wzrósł do 5270 pozycji inwentarzowych, z tego w latach 1922–1939 o 350, a w 1939–1945 o dalsze 820; dane te pozwalają na stwierdzenie, iż do zbiorów muzeum trafiły przedmioty zarekwirowane aresztowanym Polakom lub Żydom, nie tylko w Gdańsku. 4 V 1929 otwarto w salach Muzeum Miejskiego nową stałą ekspozycję dawnego gdańskiego rzemiosła. W 1937 z darowizny Gminy Ewangelickiej pozyskano w stały depozyt wyjątkowy zbiór tkanin i haftów z XIII–XVI wieku (541 paramentów), własność kościoła Najświętszej Marii Panny; zaprezentowano je już na ekspozycji otwartej 25 III 1936. W okresie II Wolnego Miasta Gdańska nabyto prace Antona Möllera, Roberta Reinicka, Andreasa Stecha.

W latach 1870–1911 miejsce wystaw sztuki współczesnej organizowanych wspólnie z Towarzystwem Przyjaciół Sztuki, po roku 1890 także wystaw czasowych – sztuka, prace uczniów szkół gdańskich itp. Po 1920 organizator kilku dużych wystaw monograficznych i tematycznych, w tym: 1 VII 1921 Współczesna grafika i rysunek; luty 1929 Rysunki Wilhelma Augusta Stryowskiego; 27 V 1930 Widoki Gdańska w sztuce; 25 VII 1931 Sztuka baroku – Hermann Hahn, Antoni Möller, Andreas Stech, Daniel Schultz; 22 II 1938 Arthur Schopenhauer; 6 VII 1938 Gdańsk w twórczości malarzy XIX stulecia; 10 XII 1939 Współcześni gdańscy malarze; 19 VII 1941 monograficzna Stanislaw Chlebowski; 15 I 1944 Malarze Prus Zachodnich ( Stanisław Chlebowski, Albert Lipczinski, Felix Adalbert Meseck, Bruno Paetsch, Fritz Pfuhle).

Jesienią 1944 muzeum zamknięto, najcenniejsze zbiory rozśrodkowano. Część wywieziono do Niemiec (skąd wiele z nich trafiło do ZSRR, inne do podgdańskich miejscowości) lub ukryto w piwnicach muzeum. W ramach rozśrodkowania zbiorów muzealnych oraz kościelnych i ratuszowych dzieł sztuki część kolekcji rzemiosła artystycznego wywieziono w 1943 i 1944 poza Gdańsk, w tym do Rzucewa koło Pucka, Grabin Zameczku na Żuławach i kościoła w Przywidzu, część schowano w piwnicach. W salach pozostały duże gabarytowo meble, których część uległa zniszczeniu w czasie pożaru gmachu muzeum 19 III 1945. Zachowały się dawne inwentarze zbiorów rzemiosła, prowadzone do roku 1916 (dalsze zaginęły w końcu wojny) i protokoły ewakuowanych z gmachu eksponatów. 19 III 1945, w wyniku bombardowania przez lotnictwo radzieckie, w pożarze uległy zniszczeniu (w 65%): gmach muzeum (miejska straż pożarna zajęta była ratowaniem płonącego Ratusza Głównego Miasta) oraz część pozostawionych w salach wystawowych zbiorów. Część zaginęła, inne wywieziono po marcu 1945 do ówczesnego ZSRR i znajdują się tam do dziś.

Zachowana dokumentacja oraz wieloletnie badania naukowe pozwalają na dokładne określenie strat wojennych Muzeum Miejskiego, w tym działu rzemiosła artystycznego. Dokumentują to wydawane przez Muzeum Narodowe, spadkobiercę dawnego muzeum, katalogi strat (tomy 1–3). Sam zbiór ceramiki utracił 1528 eksponatów, w tym 631 sztuk porcelany europejskiej i dalekowschodniej, 235 delftów i 356 różnych fajansów. Straty mebli i artystycznych przedmiotów z różnego rodzaju drewna ocenia się na 347 pozycji, precjozów z bursztynu – na 36 sztuk. Duże straty są w dziale metali (gdzie zaginęły często najcenniejsze okazy), złotnictwa (139 pozycje), wyrobów ze srebra, 91 z cyny, 187 z miedzi, mosiądzu, 17 z żelaza i żeliwa. Z ostatnich badań oraz opublikowanych przez Muzeum Narodowe katalogów strat wojennych Muzeum Miejskiego oraz dawnego Muzeum Rzemiosła Artystycznego wynika, że w czasie II wojny światowej utraciło ono, obok okazów rzemiosła artystycznego, 369 obrazów, 477 rysunków, 168 rycin, 376 przedmiotów z działu rzeźby, część kolekcji tkanin (np. połowa kolekcji tkanin i haftów z depozytu z 1937). Generalnie straty Muzeum Miejskiego ocenia się na około 40–60% przedwojennych zbiorów. Część udało się odzyskać i stanowią podstawę zbiorów Muzeum Narodowego. MrGl

Kierownictwo Muzeum Miejskiego
Kurator 1885–1912 Oscar Bischoff
Kustosz 1872–1890 Rudolf Freitag
Konserwator zbiorów 1872–1887 Louis Friedrich Sy
Kustosz i konserwator zbiorów 1880–1912 August Stryowski
Kierownik 1912–1916 Hans Friedrich Secker
MrGl
Dyrektorzy Muzeum Miejskiego
1916–1922 Hans Friedrich Secker
1922–1938 Walter Mannowsky
1938–1945 Willy Drost
MrGl
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania
Partner Główny



Wydawca Encyklopedii Gdańska i Gedanopedii


Partner technologiczny Gedanopedii