TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ SZTUKI

Z Encyklopedia Gdańska
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

< Poprzednie Następne >
Humorystyczna akwarela (fragment) Johanna Sprotta Stoddarta, Walka o obraz, nawiązująca do losowania powystawowych obrazów przez członków Towarzystwa Przyjaciół Sztuki
Obraz uczestnika wystawy z 1909 Konrada Wiederholda, Danzig. Krahntor (Żuraw)
Obraz uczestnika wystawy z 1909 Konrada Wiederholda, Danzig. Katharinenkirche (kościół św. Katarzyny)

TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ SZTUKI (TPS), Towarzystwo Sztuk Pięknych (Kunstverein zu Danzig). Rozpoczęło działalność 27 XI 1835, pierwszy statut opracowali jego inicjatorzy: malarz Johann Carl Schultz, dyrektor Gimnazjum Miejskiego Friedrich Wilhelm Engelhardt i kolekcjoner dzieł sztuki John Simpson, który został pierwszym prezesem. Celem TPS miało być organizowanie wystaw artystycznych, stworzenie Muzeum Miejskiego mającego charakter publicznej galerii sztuki oraz wspieranie twórczości gdańskich artystów. Statut, zatwierdzany przez władze administracyjne rejencji gdańskiej, był następnie nowelizowany w latach 1853, 1898, 1900 i 1912.

Władze TPS wybierano na walnym zebraniu wszystkich członków. Na czele kilkunastoosobowego zarządu stał prezes, mający do pomocy zastępcę, sekretarza i skarbnika. Brak źródeł nie pozwala na odtworzenie chronologii kadencji poszczególnych prezesów TPS. Tę funkcję od 1835 do 1945 pełnili m.in.: John Simpson, doktor Friedrich Engelhardt, Louis Sy, Johann Sprott Stoddart, Wilhelm August Stryowski, Oskar Bischoff, Ernst Göritz (1873–1931), po przeniesieniu się do Berlina członek honorowy, doktor Friedrich Boie, W czasie I wojny światowej jedyny członek zarządu, Kurt Siebenfreund, Friedrich Fischer, Paul Rosenberg, Albert Gottheil (ur. 1867), Willy Drost.

Towarzystwo nie miało własnej siedziby, lokalizacja biura związana była na ogół z osobą prezesa. W 1846 liczyło 367 członków w Gdańsku oraz 42 członków zamiejscowych. Wśród nich znajdowali się ludzie kultury, urzędnicy, nauczyciele, kupcy, lekarze, zawodowi wojskowi, duchowni, rzemieślnicy, podobny przekrój zawodowy dominował też w latach następnych. Liczba członków w poszczególnych okresach oceniana jest na około 300–400 osób. Byli oni zobowiązani do płacenia składek (według statutu z 1835 – 2 talary rocznie od osoby), w zamian mieli prawo do bezpłatnego wstępu (na podstawie zaproszeń) na wernisaż organizowanych przez TPS wystaw. Wielu członków nabywało prezentowane na wystawach dzieła sztuki współczesnej, tworząc prywatne kolekcje (potwierdza to katalog gdański wystawy dzieł sztuki ze zbiorów prywatnych z 1855).

W końcu XIX wieku TPS przeżywało kryzys związany ze wzrostem kosztów organizowanych wystaw. Wpływy ze składek członkowskich i biletów wstępu (początkowo pięć srebrnych groszy; po 1876 – 50 fenigów od osoby, dzieci do lat 10 – wstęp wolny) i sprzedaży katalogów wystaw nie rekompensowały wzrastających kosztów administracyjnych, związanych między innymi z wysyłką prac zwracanych autorom po wystawie. Najwybitniejsi niemieccy twórcy końca XIX wieku rezygnowali często z udziału w gdańskich wystawach, co obniżało ich atrakcyjność; zmniejszała się liczba członków i wpływy z marż z tytułu sprzedaży wystawianych dzieł malarskich i graficznych. Dla ratowania budżetu 26 IX 1916 wystawiono na aukcji w Berlinie 13 obrazów ze zbiorów TPS, w tym pejzaże Domenica Quaglio Młodszego (1787–1837) i Lorenza Quaglio (1793–1869), Odaliskę malarza z Wenecji Natale Schiavonego (1777–1858). Wystawiano je w Gdańsku w latach 1836–1842.

Po otrzymaniu nowego statutu w 1900 TPS używało nazwy Kunstverein zu Danzig e.V. W 1913 decyzją walnego zgromadzenia połączyło się ono z Verein für Kunst und Kunstgewerbe zu Danzig (Towarzystwo Sztuk Pięknych i Rzemiosła Artystycznego w Gdańsku), powstałego w 1905 na bazie działającego od 1893 Verein Danziger Künstler in der Peinkammer (Związek Gdańskich Artystów z Katowni), tworząc działającą do 1945 organizację kulturalną Verein für Kunst und Kunstgewerbe e.V. zu Danzig (Towarzystwo Sztuk Pięknych i Rzemiosła Artystycznego w Gdańsku), popularnie nadal zwaną Kunstverein.

Od drugiej połowy XIX wieku Towarzystwo było członkiem Verband Deutscher Kunstvereine (Federacja Niemieckich Towarzystw Przyjaciół Sztuki). Federacja między innymi koordynowała działalność wystawienniczą poszczególnych organizacji terenowych, wyznaczała stałe terminy dla wystaw o zasięgu ogólnoniemieckim, ułatwiając twórcom uczestnictwo w imprezach organizowanych w poszczególnych miastach.

Zgodnie ze statutem, jednym z zadań Towarzystwa było organizowanie wystaw sztuki współczesnej z udziałem gdańskich twórców. Pierwsza wystawa odbyła się już w maju 1836; wtedy przeniesiono do Gdańska dzieła z zakończonej w kwietniu wystawy w Królewcu. Następne wystawy Towarzystwo organizowało samodzielnie, choć po 1840 przenoszone one były do Królewca. Z okazji wszystkich wystaw wydawano katalog sprzedawany w dość przystępnej cenie, po pięć srebrnych groszy, a po 1876 po 59 fenigów. W latach 1836–1839 wystawy współczesnych twórców organizowano corocznie, a w okresie 1840–1892 co dwa lata, w grudniu. W 1892 Federacja zmieniła terminarz wystaw, wyznaczając dla Gdańska czas od połowy lutego do końca marca. Pierwsza wystawa w tym wiosennym terminie odbyła się w 1895. Zwieńczeniem działalności Towarzystwa stała się jubileuszowa, 40. wystawa, zorganizowana w 1911.

Miejscem wystaw do 1868 były głównie sale w należącej do miasta Bramie Zielonej, następnie Muzeum Miejskie. Reorganizacja i okres I wojny światowej zmieniły charakter wystaw na kameralne ekspozycje autorskie, tematyczne, organizowane nadal we współpracy z Muzeum Miejskim i w pomieszczeniach Zespołu Przedbramia ( Wieża Więzienna i Katownia). Rozwinięta została działalność popularyzatorska poprzez odczyty.

Główną część wszystkich wystaw stanowiły obrazy olejne i akwarele, uzupełniane grafiką, rysunkiem, w mniejszym stopniu rzeźbą, a w niektórych latach także wyrobami rzemiosła artystycznego (złotnictwo, bursztynnictwo, brązy). Wystawcami byli, oprócz miejscowych nielicznych twórców zawodowych i amatorów, także gdańszczanie studiujący lub mieszkający w innych miastach; głównie zaś wystawiali swoje prace artyści niemieccy z miast, gdzie funkcjonowały wyższe uczelnie artystyczne: Berlina, Drezna, Monachium, Düsseldorfu, Królewca.

Drugim podstawowym celem Towarzystwa było dążenie do stworzenia w Gdańsku Muzeum Miejskiego, prezentującego dawną i współczesną sztukę. Władze miejskie utworzyły je w 1870 w dawnym klasztorze franciszkańskim przy Fleischergasse 25/26 (ul. Rzeźnicka). Z myślą o nim od 1836 TPS gromadziło dzieła sztuki, dokonując zakupów na organizowanych przez siebie wystawach. Do czasu powstania muzeum część zbiorów eksponowano w pomieszczeniach Ratusza Głównego Miasta, a w 1872 przekazano w stały depozyt nowemu muzeum i tam prezentowano zwiedzającym. MrGl

Wystawy Towarzystwa Przyjaciół Sztuki w Gdańsku
Numer Termin Miejsce Obrazy Autorzy
obrazów
Akwarele, grafiki,
rysunki
Inne Twórcy
z Gdańska
1 2 V – VI 1836 Zielona Brama 285 6
2 6 III – 2 IV 1837 Zielona Brama 644 ogółem 9
3* 3 VIII – 3 IX 1838 Zielona Brama 176 + 32 dawnych 99 + 14 dawnych 13 11
4 2 VIII – 8 IX 1839 Zielona Brama 700 9
5 29 XII 1840 – 24 I 1841 Zielona Brama
6 31 XII 1842 – 28 I 1843 Gimnazjum Miejskie
7* 25 XII 1844 – I 1845 Gimnazjum Miejskie 310 205 41 19 8
8* 13 XII 1846 – I 1847 Zielona Brama 310 200 21 23 10
9* 7 XII 1848 – I 1849 Zielona Brama 353 197 24 8 13
10* 4 XII 1850 – 20 I 1851 Zielona Brama 520 272 40 20 17
11* 12 XII 1852 – 20 I 1853 Zielona Brama 478 230 24 9 19
12* 17 XII 1854 – 20 I 1855 Zielona Brama 429 272 33 10 13
13 21 XII 1856 – 20 I 1857 Zielona Brama 464 ogółem
14 17 XII 1858 – I 1859 Zielona Brama 437 270 7 2 6
15 21 XII 1860 – I 1861 Zielona Brama 465 ogółem
16 21 XII 1862 – 25 I 1863 Zielona Brama
17 18 XII 1864 – 25 I 1865 Zielona Brama
18 16 XII 1866 – 27 I 1867 Zielona Brama
19 13 XII 1868 – 24 I 1869 Zielona Brama 458 7
20 18 XII 1870 – 29 I 1871 Zielona Brama
21 22 XII 1872 – 31 I 1873 Muzeum Miejskie
22 13 XII 1874 – 31 I 1875 Muzeum Miejskie
23 17 XII 1876 – 31 I 1877 Muzeum Miejskie
24 8 XII 1878 – 26 I 1879 Muzeum Miejskie
25 5 XII 1880 – 30 I 1881 Muzeum Miejskie ok. 430
26 10 XII 1882 – 22 I 1883 Muzeum Miejskie ok. 425
27 14 XII 1884 – 25 I 1885 Muzeum Miejskie ok. 400
28* 12 XII 1886 – 23 I 1887 Muzeum Miejskie 432 251 9 11
29 16 XII 1888 – 17 II 1889 Muzeum Miejskie 538
30 XII 1890 – I 1891 Muzeum Miejskie 435
31 XII 1892 – I 1893 Muzeum Miejskie 400
32 6 III – 16 IV 1895 Muzeum Miejskie ok. 380
33* 14 III – 20 IV 1897 Muzeum Miejskie 464 193 11
34 12 III – 20 IV 1899 Muzeum Miejskie 346 11
35* 3 III – 14 IV 1901 Muzeum Miejskie 421 196 65 356 9
36 5 III – IV 1903 Muzeum Miejskie
37* 5 III – 16 IV 1905 Muzeum Miejskie 594 234 102 13
38* 30 III – 20 V 1907 Muzeum Miejskie 287 125 171 32 17
39* 4 IV – 16 V 1909 Muzeum Miejskie 508 189 202 17
40* 5 III – 17 IV 1911 Muzeum Miejskie 558 195 68 30 20
*Zachował się katalog wystawy.
MrGl
Gdańszczanie uczestniczący w wystawach
Towarzystwa Przyjaciół Sztuki
Rok Nazwiska gdańskich artystów plastyków
1836 Julius Gottheil ( Gottheil, rodzina)
Friedrich Eduard Meyerheim
August Lobegott Randt
Robert Reinick
Johann Carl Schultz
1837 Carl Eduard Dettloff
Frederika Grade
Julius Gottheil ( Gottheil, rodzina)
Franz Gregorovius
Michael Carl Gregorovius
Theobald Gregorovius
Albert Wilhelm Adam Juchanowitz
Wilhelm Alexander Meyerheim
Friedrich Adolph Stövesandt
1838 Carl Eduard Dettloff
Theobald Gregorovius
Eduard August Hildebrandt
Albert Wilhelm Adam Juchanowitz
Heinrich Lövenstein
Friedrich Eduard Meyerheim
Wilhelm Alexander Meyerheim
Johann Wilhelm Oertell
J. Schönrock
Johann Carl Schultz
Friedrich Adolph Stövesandt
1839 Carl Eduard Dettloff
Theobald Gregorovius
Eduard August Hildebrandt
Albert Wilhelm Adam Juchanowitz
Heinrich Lövenstein
Friedrich Eduard Meyerheim
Wilhelm Alexander Meyerheim
Johann Carl Schultz
Friedrich Adolph Stövesandt
1840 Carl Eduard Dettloff
Theobald Gregorovius
Eduard August Hildebrandt
Albert Wilhelm Adam Juchanowitz
Heinrich Lövenstein
Friedrich Eduard Meyerheim
Wilhelm Alexander Meyerheim
Johann Carl Schultz
Friedrich Adolph Stövensandt
1844 Michael Carl Gregorovius
Georg Ferdinand Gregorovius
Ernst Friedrich Hildebrandt
Albert Wilhelm Adam Juchanowitz
Marie Konopatzki
Eduard Krüger
Ludwig Pietsch
Louis Friedrich Rudolf Sy
1846 Wilhelm Eduard Gregorovius
Eduard August Hildebrandt
Ernst Friedrich Hildebrandt
Friedrich Wilhelm Huhn
Albert Wilhelm Adam Juchanowitz
Carl Gustav Panzer
Johann Carl Schultz
Louis Friedrich Rudolf Sy
Adolf Eugen Troschel
Julius Zielke
1848 Hermann Gottfried Both
Otto Friedrich Diller
Julius Gottheil ( Gottheil, rodzina)
Alexander von Gralath (inżynier)
Eduard August Hildebrandt
Ernst Friedrich Hildebrandt
Friedrich Wilhelm Huhn
Albert Wilhelm Adam Juchanowitz
Wilhelm Alexander Meyerheim
Otto Rahn
Franz Wilhelm Steffens
Adolf Eugen Troschel
Julius Zielke
1850 Hermann Gottfried Both
Dommer
Carl Eduard Dettloff
Julius Gottheil ( Gottheil, rodzina)
Julius Gotthard Beniamin Greth
Ernst Friedrich Hildebrandt
Eduard August Hildebrandt
Friedrich Wilhelm Huhn
Albert Wilhelm Adam Juchanowitz
Friedrich Eduard Meyerheim
Wilhelm Alexander Meyerheim
Mielke
Therese Nagel
Johann Carl Schultz
Franz Wilhelm Steffens
Wiens
Julius Zielke
1852 Hermann Gottfried Both
Otto Hermann Dahms
Johann Christian Fischer
Julius Gotthard Beniamin Greth
H. Heine
Eduard August Hildebrandt
Ernst Friedrich Hildebrandt
Friedrich Wilhelm Huhn
Carl Rudolf Jonas
Albert Wilhelm Adam Juchanowitz
Wilhelm Alexander Meyerheim
Maria Pickering
Franz Wilhelm Steffens
Wilhelm August Stryowski
Louis Friedrich Rudolf Sy
Adolf Eugen Troschel
Julius Zielke
1854 Hermann Gottfried Both
Otto Friedrich Diller
Rudolf Freitag
Eduard August Hildebrandt
Julius Gotthard Beniamin Greth
Friedrich Wilhelm Huhn
Carl Rudolf Jonas
Wilhelm Alexander Meyerheim
J. Schönrock
Johann Carl Schultz
Franz Wilhelm Steffens
Wilhelm August Stryowski
Louis Friedrich Rudolf Sy
1858 Johann Christian Fischer
Eduard August Hildebrandt
Hermann Robert Meyerheim
Wilhelm Alexander Meyerheim
Eduard Schultze
Wilhelm August Stryowski
1868 Eduard August Hildebrandt
Ernst Friedrich Hildebrandt
Albert Wilhelm Adam Juchanowitz
Wilhelm Alexander Meyerheim
Johann Carl Schultz
Friedrich Adolph Stövesandt
Wilhelm August Stryowski
1886 B. von Kczewska
Emma Kützer
Robert Gustav Meyerheim
Anna von Parpart
Emma Salzmann-Nippold
Paul Siebert
Wilhelm August Stryowski
Bernhard Maximilian Sturmhöfel
Martha Stützer
Margaretha Wachsen
Walli Walenis
1897 Anna Bechmann
Alexander Birt
G. Goullon
M.von der Gröben
Theodor Lindemann
Martha Mertins
Adolf Männchen
Anna von Parpart
Wilhelm August Stryowski
Bernhard Maximilian Sturmhöfel
R. Zimdras
1899 Reinhold Bahl
Anna Bechmann-Studi
Arthur Bendrat
Adolf Männchen
Anna von Parpart
H. Schwanke
Wilhelm August Stryowski
Bernhard Maximilian Sturmhöfel
Johannes Wenzel
Gabriela Wöpke
1901 Reinhold Bahl
Anna Bechmann-Studi
Camilla Lampe
Adolf Männchen
Lisbeth von Morstein
Anna von Parpart
Conrad Schmidt
Paul Siebert
Wilhelm August Stryowski
Erich Albert Moritz Stumpf (złotnictwo)
1903 Reinhold Bahl
Anna Bechmann-Studi
Arthur Bendrat
Martha Ihlefeld
Anna von Parpart
Wilhelm August Stryowski
Bernhard Maximilian Sturmhöfel
1905 Anna Bechmann-Studi
Arthur Bendrat
Else Birnbaum
August von Brandis
Albert Carsten (rysunek)
Martha Ihlefeld
Theodor Kühnen
G. Pape
Peter Siebert
Wilhelm August Stryowski
Bernhard Maximilian Sturmhöfel
Else Winterfeld
Magda von Ziegler
1907 Reinhold Bahl
Arthur Bendrat
Else Birnbaum
August von Brandis
Editha von Burski
Max Buchholz
Gertrud Fast
Margarethe Gericke
Martha Ihlefeld
Anna von Parpart
Paul Puchmüller
Pauline Steindorff
Wilhelm August Stryowski
Bernhard Maximilian Sturmhöfel
Helena Dorothea Toeplitz
Konrad Wiederhold
Martha Ziegler
1909 Anna Bechmann-Studi
Arthur Bendrat
Elsa Birnbaum
August von Brandis
Editha von Burski
Gertrud Fast
Martha Ihlefeld
Friede von Itzenplitz
Trude Pape
Greta Schapiro
Peter Siebert
Paulina Steindorff
Wilhelm August Stryowski
Bernhard Maximilian Sturmhöfel
Helena Dorothea Toeplitz
Theodor Urtnowski
Martha Ziegler
1911 Reinhold Bahl
Anna Bechmann-Studi
Arthur Bendrat
Else Birnbaum
Editha von Burski
Martha Ihlefeld
Emil Adolf Krompholz
Theodor Kühnen
Carl August Lange
Trude Pape
Anni Proschewitz
W. S. Schlepps
Traude Schroth
Wilhelm August Stryowski
Bernhard Maximilian Sturmhöfel
Helena Dorothea Toeplitz
Theodor Urtnowski
Wilhelm Ludwig Wischke
Magda Ziegler
Rose Zindras
MrGl
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania
Partner Główny



Wydawca Encyklopedii Gdańska i Gedanopedii


Partner technologiczny Gedanopedii