WAGNER BARTHOLOMÄUS, lekarz
| < Poprzednie | Następne > |
BARTHOLOMÄUS WAGNER (Królewiec – 15 V 1571 Gdańsk), lekarz. Studiował od 1536 we Frankfurcie nad Odra, od 1544 w Wittenberdze. Po powrocie do Królewca, od 1546 był wykładowcą matematyki na tamtejszym uniwersytecie, w semestrze letnim 1551 rektorem. W związku ze sporami o nauki Andreasa Osiandera i jego zwolenników (tzw. ozjandrystow), w 1553 opuścił Prusy Książęce. Od tego roku prowadził w Gdańsku praktykę lekarską, 31 X 1562 otrzymał obywatelstwo Gdańska. W 1562 został powołany na stanowisko fizyka (lekarza) miejskiego.
W okresie wielkiej epidemii dżumy, która nawiedziła Gdańsk w 1564, był jednym z niewielu lekarzy pozostających w bezpośrednim kontakcie z osobami chorymi i próbującymi ratować zarażonych. Swoje doświadczenia i przemyślenia zawarł w napisanej już w czerwcu tego samego (1564) roku i drukowanej w oficynie Jacoba Rhodego rozprawie Von der Pestilentz, Nützliche und gründliche Unterrichtunge wie man sich mit Gottes hülffe vor der vergifftung bewaren, unnd auch den Krancken ... (O zarazie, przydatne i dokładne instrukcje, jak z Bożą pomocą uchronić się przed zatruciem, a także jak pomóc przed atakującymi chorymi ludźmi), traktującej o zarazach, o ich rozpoznawaniu, zapobieganiu i zwalczaniu, z przywołaniem sposobów leczenia wedle innych (dawnych i mu współczesnych) lekarzy, z podaniem receptury (z 62 składnikami) na preparat do zwalczania chorób zakaźnych. Według niego nadejście zarazy zapowiadało pojawienie się odry i ospy wietrznej, a także komet. Za Hipokratesem i Gelenem uważał, że złe, zepsute powietrze atakuje płuca, przedostaje się do serca, gdzie wytwarza szkodliwe czynniki i żyłami dostaje się do innych organów. Zalecał więc m.in. częste (co 6–10 godzin) upuszczanie krwi. Był przeciwnikiem oznaczania domów z osobami chorymi za pomocą np. rysowanych krzyży, zwracając uwagę na wpływ takiego oznaczania na ludzką psychikę. Zalecał unikanie udziału w modlitwach w małych i ciasnych kościołach, za innymi medykami zalecał wnętrza większych kościołów okadzać wonnym dymem. Przywiązywał też dużą wagę do higieny. Ostatecznie zalecał ufność w wolę boską i spokojne przygotowanie się na ewentualne przejście do życia wiecznego. Już w 1565 jego rozprawa została przedrukowana bez zmian we Frankfurcie nad Odrą, następnie z polecenia Rady Miejskiej Gdańska w 1579, przez kolejnego gdańskiego medyka, Jacoba Schadiusa, oraz w 1588, przez Valeriusa Fidlera. Z jego receptury na preparat korzystano jeszcze pod koniec XVII wieku.
Był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy w Królewcu w 1545, z tego związku doczekał się córki Brygidy, od 1559 żony rajcy królewieckiego Christopha Preussa. Po raz dugi ożenił się 1560 w Gdańsku z Anną (1526–1584), córką burmistrza Kurta Suchtena, wdową po ławniku Georgu Mehlmannie (zm. 1557). Ojciec Anny (1561–1601), od 1575 drugiej żony kupca Nicolausa von der Linde (zm. 1605), matki 12 dzieci, oraz syna Bartholomäusa (14 I 1563 – pochowany 16 X 1617), stypendysty gdańskiej Rady Miejskiej, w grudniu 1576 immatrykulowanego na uniwersytecie w Rostocku, w semestrze letnim 1579 (wraz z późniejszymi burmistrzami gdańskimi
Johannem Speimannem, Bartholomäusem Schachmannem i jego bratem Johannesem) studiującego na uniwersytecie w Krakowie (w metryce przyjęć studentów zaznaczono, że wszyscy byli kalwinistami, w trakcie pobytu w Krakowie uczyli się m.in. języka polskiego), w 1586 przebywającego w Bazylei, autora wpisów herboiwych do sztambuchów Bartholomäusa Schachmanna i Heinricha Schröttera, żonatego od 1590 z Barbarą, córką wspomnianego Nicolausa von der Linde z jego pierwszego małżeństwa. Jego z kolei syn, Gottfried (zm. 1652), od marca 1606 uczeń gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, od 12 IV 1615 studiujący w Sienie, był właścicielem Straszyna i Łukocina.
W gdańskim kościele Najświętszej Marii Panny zachowało się jego epitafium, wystawione przed 1575 (córka Anna została na nim przedstawiona jeszcze jako panna). Zdemomntowane w 1945, następnie w Muzeach Narodowych w Warszawie i od 1956 w Gdańsku, od 1987 ponownie w kościele NMP.
Bibliografia:
Aeltere Universitäts-Matrikeln. Universität Frankfurt a. O., Bd. 1, hrsg. v. Ernst Friedländer, Leipzig 1887, s. 73.
Album studiosorum Universitatis Cracoviensis, t. 3, ed. Adam Chmiel, Kraków 1896, s. 113.
Die Matrikel der Universität Rostock, hrsg. Adolph Hofmeister, Bd. 2, Rostock 1891, s. 191.
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. I, s. 77.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 74.
Vitae medicorum Gedanensium Ludwiga von Hammena i Valentina Schlieffa, wyd. Bartłomiej Siek i Adam Szarszewski, Gdańsk 2015, s. 32– 33.
Hynca Zdzisław, Lekarz gdański Bartłomiej Werner, „Gazeta AMG”, 1996, nr 6, s. 19–20.
Jackowska Krystyna, Szarszewski Adam, Paluchowski Piotr, Portrety gdańskich lekarzy (XVI–XVIII w.), Gdańsk 2015, s. 24–-33.
Siek Bartłomiej, Gdańska literatura (przeciw)epidemiczna XVI–XVII w., „Przegląd Historyczny”, t. 62, 2021, s. 833–834.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 309; 5, 103.
