STOCZNIA GDAŃSKA. WĘGLOWCE I MASOWCE SERII B31

WĘGLOWCE I MASOWCE SERII B31 o nośności 5000 DWT (nośność czterech pierwszych wynosiła 4800 DWT) budowane były w Stoczni Gdańskiej w latach 1950–1961. Były to jednostki handlowe przeznaczone do transportu ładunków masowych, tj. takich które nie mogą być policzone – np. węgiel, ruda, słód, drewno czy zboże oraz ich kombinacji. Statki nazywano „trampami”, gdyż stanowiły pośrednią formę pomiędzy drobnicowcem a masowcem, zaś w eksploatacji nie pływały w żegludze regularnej (liniowej) – jednostki nie posiadały ustalonej trasy i woziły ładunki pomiędzy portami, zgodnie z zapotrzebowaniem armatora. Były następcami masowców serii B30, zwanych potocznie od nazwy pierwszego z nich „sołdkami”. Statki serii B31 w niewielkim stopniu różniły się warunkami eksploatacji oraz funkcjonowania załogi od swoich poprzedników.

Projekt serii B31 został wykonany przez specjalistów Centralnego Biura Konstrukcji Okrętowych pod kierunkiem Jerzego Pacześniaka oraz Brunona Raciniewskiego. Wstępne prace nad projektem masowca o nośności 5000 DWT rozpoczęły się już w 1946.

Jednostka typu B31 to statek z jednym ciągłym pokładem, jednośrubowy o konstrukcji nitowanej, w części spawanej. Wszystkie kadłuby, poza dwoma, wybudowano na pochylniach Wydziału K-3 (Wydział Montażu Kadłubów „B”), którego kierownikiem był Jerzy Waleron (19 VI 1921-16 XII 1976). Kadłuby jednostek s/s „Aleksandr Terekhin” (B31/IX/65) oraz s/s „Yelets” (B31/IX/68) montowano na płaskiej pochylni A-1 Wydziału K-2 (Wydział Montażu Kadłubów „A”). Z uwagi na konstrukcję pochylni, najpierw zmontowane kadłuby ściągnięto na specjalnych wózkach przy pomocy kabestanu na pływający dok, który stanowił przedłużenie pochylni, a następnie zwodowano (potocznie: wydokowano). W kolejnych latach w podobny sposób wodowano drewnowce serii B514 oraz serii B45.

Maszynownia znajdowała się na śródokręciu. Statek posiadał cztery ładownie; dwie przed i dwie za siłownią. Całkowita pojemność ładowni wynosiła 6392 m³. Zastosowano pokrywy szerokich luków typu „MacGregor”. Był wyposażony w dwa maszty zdwojone oraz dwa pojedyncze, osiem bomów o udźwigu po pięć oraz dwie i pół tony, a także jeden bom ciężki o udźwigu 25 ton z wysięgiem 15 metrów. Posiadał osiem parowych wind ładunkowych. Statki miały długość 108,25 m; szerokość na wręgach – 14,60 m; wysokość pokładu górnego – 8,00 m; zanurzenie do znaku ładunkowego – 6,64 m. Były to statki parowe, których napęd stanowiła jedna maszyna parowa tłokowa, podwójnego rozprężania (system Christiansen-Mayer), typu MP-9,5 o mocy 1850 KM przy 120 obrotach na minutę wraz z turbiną TP9.5 na parę odlotową, co w sumie dawało moc 2500 KM. Silnik dostarczyły Zakłady Urządzeń Technicznych "Zgoda" w Świętochłowicach, natomiast turbinę Zakłady Mechaniczne im. gen. Świerczewskiego „Zamech” w Elblągu. Parowce rozwijały prędkość do 11,5 węzła, natomiast zasięg pływania wynosił 5000 mil morskich.

Załoga liczyła 34 osoby. Na statkach przewidziano dziewięć miejsc dla pasażerów. W trakcie prac nad serią mocno skrócono cykl produkcji. Pierwszy parowiec budowano przez blisko dwa lata (21 miesięcy), końcowe zdawano po 7–10 miesiącach od położenia stępki. Świadczyło to o szybkim opanowaniu przez pracowników Stoczni kolejnych etapów produkcji, szczególnie w zakresie budowy kadłubów. Wolniej przebiegało ich wyposażanie, co prowadziło do spiętrzenia prac. Problemem były także nieterminowe, a niekiedy wadliwe dostawy oprzyrządowania przez kooperantów.

W Stoczni Gdańskiej przez 10 lat wybudowano 87 jednostek typu B31 w siedmiu wariantach oraz jeden kadłub, który został przekazany do wyposażenia do Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni. Na zlecenie Polskich Linii Oceanicznych jeden z węglowców został przeprojektowany na drobnicowiec (zachowano kształt kadłuba, ładownie przystosowano do transportu drobnicy oraz zmieniono napęd z parowego na spalinowy). Stępkę położono 27 IV 1959, wodowanie miało miejsce 2 IX 1957. Po przekazaniu kadłuba do Gdyni otrzymał on numer budowy 511/101. 8 XII 1958 drobnicowiec przekazano polskiemu armatorowi jako s/s „Monte Cassino”. Wchodzi on do dorobku gdyńskiej stoczni. 19 VI 1981 statek został sprzedany greckiemu armatorowi i pływał pod nazwą „Solidarity”.

73 jednostki były węglowcami (nr B31/1-73); 14 statków w wariancie X klasyfikowano jako masowce (nr B31/201-214). Zostały one wybudowane w oparciu o ten sam projekt Jerzego Pacześniaka, ale dostarczone kupującym jako masowce. Funkcję głównego inżyniera budowy statków serii B31 w wariancie X pełnił Bronisław Pawłowski.

Trzy węglowce serii B31 przekazano polskiemu armatorowi (Polska Żegluga Morska), 62 radzieckiemu Sudoimportowi, siedem - Chińskiej Republice Ludowej (Chipolbrok), a jeden - Albanii. Z kolei spośród 14 masowców, 12 statków zakupiła Brazylia, dwa Zjednoczona Republika Arabska (Egipt i Syria). Statek B31/IX/73 był ostatnim serii, budowanym na zamówienie Albanian State Shipping. Wodowanie odbyło się 8 IV 1961, jednostce nadano imię s/s „Vlora”, szybko przemianowaną na s/s „Avni Rusteni”. Jednak Albańczycy, niezadowoleni ze współpracy oraz jakości montowanego wyposażenia, zerwali umowę z Centromorem. Finalnie węglowiec zasilił flotę Polskiej Żeglugi Morskiej. Początkowo miał nosić nazwę s/s „Wałbrzych”, wobec sporu o nazwę między komitetami PZPR z Zielonej Góry i Wałbrzycha, decyzją władz centralnych otrzymał nazwę s/s „Zielona Góra”.

Obok trawlerów rybackich serii B10 oraz drewnowców serii B45, seria B31 była jedną z najdłuższych w historii zakładu. Statki były budowane według przepisów Lloyd’s Register of Shipping, pod nadzorem Polskiego Rejestru Statków oraz jego radzieckiego odpowiednika. Prototypowym statkiem serii B31 był s/s „Donbass” i był to pierwszy po II wojnie światowej pełnomorski statek całkowicie zaprojektowany i zbudowany w Polsce.

W 1952 grupa konstruktorów i budowniczych w składzie Wacław Czarnowski, Ryszard Kamiński, Jerzy Pacześniak, Sławomir Peszkowski, Stefan Przybylski, Paweł Papke, Bronisław Raciniewski oraz Mieczysław Witkowski otrzymała Nagrodę Państwową zespołową I stopnia za zaprojektowanie i wykonanie prototypu węglowca B31. Serią, która nastąpiła po węglowcach B31, były „dziesięciotysięczniki” typu B54. MTO






Bibliografia:
Informacje Tadeusza Deptały, Karola Hajdugi, Zygmunta Tyski.
Deptała Tadeusz, Typy statków ze Stoczni Gdańskiej, Gdańsk 2017 (maszynopis w zbiorach autorki).
Frąckowiak Miłosz, Statki Stoczni Gdańskiej 1947–2013, Gdańsk 2020 (maszynopisu z zasobów Karola Hajdugi w zbiorach autorki).
Historia budownictwa okrętowego na Wybrzeżu Gdańskim, red. Edmund Cieślak, Gdańsk 1972.
Historia Stoczni Gdańskiej, red. Konrad Koch, Jakub Kufl, Wojciech Polak, Przemysław Ruchlewski, Magdalena Staręga, Andrzej Trzeciak, Gdańsk 2018.
Jarecki Edward, Stocznia Gdańska im. Lenina. Życie społeczno-polityczne w latach 1945–1984, Warszawa 1985.
Reference list. List of ships built in the years 1949–1994, up to 31 August 1994 (zestawienie uzupełnione wykazem jednostek wybudowanych do czasu upadłości Stoczni Gdańskiej).
Wojciechowski Henryk, Stocznia Gdańska. Fakty i liczby, Gdańsk 1968. br/>